ΜΕΝΕΛΑΟΥ ΜΠΑΤΡΙΝΟΥ: Η ελληνική

Όλα τα ινστιτούτα ξένων γλωσσών διακηρύσσουν ότι με εντατικά μαθήματα επί 3 μήνες αποκτάς τις βασικές γνώσεις της ξένης γλώσσας. Στην Ελλάδα συμβαίνει το περίεργο, oι μαθητές ύστερα από πολλές ώρες διδασκαλίας των αρχαίων όχι μόνο δεν μπορούν να διαβάσουν απλά κείμενα στην ελληνιστική μορφή της γλώσσας όπως του Πλούταρχου, έστω με τη βοήθεια λεξικού ή μετάφρασης, αλλά με την ανάμνηση των δυσκολιών της διδασκαλίας μισούν τα αρχαία. Επίσης, δεν είναι σπάνιο σε παρέες όλων των ηλικιών να ακούς εγώ μισούσα τα αρχαία. Είναι όμως κρίμα. Είναι μεγάλο κρίμα για πολλούς λόγους.

Ο κυριότερος λόγος είναι ότι τα αρχαία αποτελούν την ταυτότητα ότι ήμαστε απόγονοι των αρχαίων Ελλήνων, διότι μιλάμε την ίδια γλώσσα και ζούμε στο ίδιο περιβάλλον με εκείνους. Μια ταυτότητα που αποκτούμε εκ γενετής και χωρίς προσπάθεια και την οποία κανένας δεν μπορεί να αμφισβητήσει ή να μας την πάρει.

Τίποτε άλλο δε μας συνδέει τόσο με τους αρχαίους όσο η ελληνική γλώσσα που είναι συνεχής και ενιαία μέχρι σήμερα από την πρώτη εμφάνισή της σε γραπτή μορφή τον 8ο π.Χ. αιώνα. Και ας αφήσουμε το "εμείς κτίζαμε Παρθενώνες όταν εσείς ζούσατε στα δένδρα", που πετάμε με υπερηφάνεια διότι εκτιθέμεθα ως υπερφίαλοι και ανόητοι ενώ οι ξένοι δεν θίγονται διότι γνωρίζουν ότι εκείνοι εκτιμούν και υιοθετούν το αρχαίο πνεύμα και όχι εμείς.

Εκείνοι μαθαίνουν άγνωστη γι’ αυτούς ξένη γλώσσα τα αρχαία, ενώ εμείς την αρχαία μορφή της γλώσσας που μιλάμε κάθε μέρα της οποίας οι λέξεις είναι σε ποσοστό 90% είτε ίδιες με τις λέξεις της νεοελληνικής είτε αναγνωρίσιμες ως προς την έννοια τους.

Από τις 12 λέξεις της πρώτης γραφής της ελληνικής γλώσσας που βρέθηκε στο αγγείο του Δίπυλου και στο ποτήρι του Νέστορα το 130 π.Χ., οι 6 χρησιμοποιούνται στην νεοελληνική: νυν, πάντων, παίζει, μεν, εύποτον, ποτέριον και από τις 14 λέξεις της αρχής της Ιλιάδας του Ομήρου οι 7 ομιλούνται αυτούσιες : μηνιν, θεά, μύρια, άλγη πολλάς, ψυχάς, ηρώων και οι 3 είναι αναγνωρίσιμες άειδε (αειδός τραγουδιστής), εθήκηκε (έθεσε), άνερες (άνδρες, ανήρ).

Με «τι» άρχιζαν την ερώτηση τους και με «και» συνέδεαν τις φράσεις τους οι ήρωες του Ομήρου και χρησιμοποιούσαν τα ίδια άκλιτα μόρια με μας: πως, πότε, που, ούτε αλλά, μη, και, μα (μα τον Δία), μέχρι, χωρίς, άρα, όμως και άλλα πολλά (το άλλα και το πολλά (πολέα) επίσης ομηρικές) και τους ίδιους αριθμούς.

Με την εκστρατεία του μεγάλου Αλεξάνδρου η ελληνική γλώσσα πήρε την ελληνιστική της μορφή η οποία ως προφορά διατηρήθηκε η ίδια επί 2000 χρόνια μέχρι σήμερα και ως προς τις λέξεις είναι πολύ πιο κοντά προς την νεοελληνική.

Με αυτή την τόση στενή γλωσσική συγγένεια η εκμάθηση των αρχαίων μορφών της ελληνικής γλώσσας δεν πρέπει να θεωρείται δύσκολη για τους νεοέλληνες. Οι σύγχρονοι Έλληνες, όμως, δεν αγαπούν τα αρχαία ούτε συνειδητοποιούν την μεγάλη κληρονομιά που τους άφησαν οι αρχαίοι για να τους μοιάζουμε. Ούτε συγκινούνται από το γεγονός ότι έχουν την ίδια αίσθηση της έννοιας και της δύναμης των λέξεων με τους αρχαίους όταν ακούν ή εκφέρουν τις κοινές λέξεις.

Όταν ο Αγαμέμνων λέει «μη μ’ ερέθιζε», μόνο οι Έλληνες αισθάνονται άμεσα την οργή του από την αυτόματη συνειρμική αναπόληση της πλούσιας δικής τους εμπειρίας από τη φράση, «μη μ' ερεθίζεις», ενώ η φράση μεταφραζόμενη σε άλλη γλώσσα χάνει την αμεσότητα και τη δύναμή της. Οι μαθητές επίσης δεν έχουν καμία βοήθεια ή παρότρυνση για να αγαπήσουν τα αρχαία και οι δάσκαλοι των αρχαίων είναι αδιάφοροι απρόθυμοι, μέχρι και εχθρικοί προς τα αρχαία μέσα στο πνεύμα της ήσσονος, προσπάθειας που επικρατεί και βολεύει στην εκπαίδευση.

Τι μπορεί να γίνει λοιπόν για να δείξουμε ότι τιμούμε την ταυτότητά μας με τους αρχαίους που μας χάρισαν μια απαράμιλλη σε λεξική δομή, πυκνότητα και πλαστικότητα μορφή της γλώσσας μας; Η ελπίδα είναι ότι από το τέλμα της αδιαφορίας και της απραξίας θα ξεπεταχθούν δάσκαλοι που θα σοφιστούν μεθόδους και δράσεις που θα κάνουν τα αρχαία ενδιαφέροντα και αγαπητά.

Μια ιδέα είναι η Ελλάδα να γίνει διεθνές κέντρο διδασκαλίας και εκμάθησης των αρχαίων ελληνικών με την παραδοσιακή προφορά της καθομιλουμένης. Τα πανεπιστήμια της χώρας είναι κατάλληλα κατανεμημένα κοντά σε αρχαιολογικούς χώρους και έχουν διδακτικό δυναμικό που μπορεί να ενισχυθεί.

Οι πολυάριθμοι ξένοι που μαθαίνουν αρχαία στα κράτη τους θα μπορούν να παρακολουθήσουν μαθήματα διαφόρου επιπέδου και διάρκειας που θα συνοδεύονται με επισκέψεις σε αρχαιολογικούς χώρους σε παραστάσεις αρχαίων έργων και… σε παραλίες.

Η ιδέα δεν είναι πολυέξοδη αλλά απαιτεί οργάνωση, προγραμματισμό και ενθουσιασμό για να μη καταντήσει δείγμα προχειρότητας και δώσει το δικαίωμα σε σχόλια του τύπου "όχι μόνο Παρθενώνες δεν μπορείτε να κάνετε σωστά, αλλά ούτε ένα πολιτιστικό έργο".

Φωτογραφία: Η επιγραφή από το “Κύπελλο του Νέστορα” (750-700 π.Χ.)  των  αρχαίων Πιθηκουσσών (σημερινό  νησί  Ίσκια  στον κόλπο της Νάπολης Ιταλίας). Museo Archeologico di Pithecusae di Villa Arbusto, Lacco Ameno, Ίσκια Ιταλίας. © Guarducci, M.1987. L' Epigrafia Greca dalle Origini al tardo Impero. Istituto Poligrafico e Zecca dello Stato.Roma: Liberia delloStato.

Δημοσιεύθηκε στην ΟΔΟ στις 8 Σεπτεμβρίου 2016, αρ. φύλλου 850