ΚΟΣΜΑ ΡΕΚΑΡΗ: Φιλότιμο και φιλοξενία

Αν και έχουν περάσει πάνω από 2500 χιλιάδες χρόνια, αξίζει στους αρχαίους μας να είμαστε περήφανοι και να τους παραδειγματιζόμαστε για την μεγάλη κληρονομιά που μας έχουν αφήσει. Σήμερα τους αγκαλιάζουμε γιατί είναι δικοί μας είναι οι πρόγονοί μας και γιατί ήταν και ωραίοι. Ο υπόλοιπος κόσμος όχι μόνο τους θαυμάζει, αλλά και τους παραδειγματίζεται σε όλες τις πλευρές. Ο Σωκράτης γνωστός φιλόσοφος έλεγε. «Η ενδυμασία περιορίζει τις ατέλειες στην αρμονία του σώματος, ενώ η αγαθότητα περιορίζει τα παραπτώματα».

Κάποτε ο Σωκράτης επιστρέφοντας αργά από την αγορά βρήκε την γυναίκα του να καθαρίζει το χωματένιο δάπεδο του σπιτιού, και για κάποιο λόγο ήρθε σε ρήξη μαζί της, για ν’αποφύγει τα περαιτέρω έφυγε και την στιγμή που περνούσε κάτω από το παράθυρο, δέχτηκε ένα κουβά με λασπωμένο νερό, έφυγε και φιλοσοφώντας είπε. «Ε! Τι περιμένεις μετά τις βροντές και τις αστραπές έρχεται και η καταιγίδα...»

Ο Δημόκριτος μας λέει «Είναι ανάγκη, ή να είναι κανείς αγαθός ή να μιμείται τον αγαθό». Και ο Βίος «Οι αγαθοί άνθρωποι απατώνται εύκολα».

Και πώς θα έπρεπε να δεχθούμε έναν ξένο όταν μας χτυπήσει την πόρτα του σπιτιού μας; Εδώ ο Δημόκριτος μας διδάσκει τη μίμηση του αγαθού της καλοσύνης, της αγάπης, την ειλικρίνεια. Θα πρέπει να τον δεχθούμε με αγάπη, καλοσύνη, με ειλικρίνεια, να είναι με και ευπρόσδεκτος. Αυτό λέμε «φιλοξενία» είναι αίσθημα καλοσύνης και λειτουργεί διαφορετικά στον καθένα μας, είναι ένα αίσθημα που λίγοι το έχουν. Η συμπεριφορά αυτή είναι, «φιλοξενία με καλοσύνη».
Αν θα βάζαμε σε μία (mixture) μηχανή, την καλοσύνη, την φιλοξενία, την αγάπη, τον ξένο, το αγαθό (με την καλή έννοια), το τίμιο, και της δώσουμε την μεγαλύτερη στροφή θα μας δώσει το καλύτερο μείγμα «κρέμας» που λέγεται «φιλότιμο».

Θα είναι δύσκολο να δοθεί στην αγγλική η κατάλληλη ερμηνεία για το «φιλότιμο», πώς ακριβώς οι ξένοι το εννοούν και κατά πόσο εμείς οι Έλληνες το δικαιούμαστε. Ο Έλληνας το έχει ριζωμένο μέσα του; Πιστεύει ότι του ανήκει; Προσωπικά θα ήθελα να πεισθώ κατά πόσο εμείς έχουμε μέσα μας το φιλότιμο που το μονοπωλούμε, και με περηφάνια το λέμε «ελληνικό φιλότιμο». Ας μη ξεχνάμε στην απέναντι όχθη μας περιμένει το στερητικό «α».

Δεν θα ξεχάσω όταν με φίλο είχαμε καθίσει στο ταβερνάκι της γειτονιάς και στο διπλανό τραπεζάκι ήταν καθισμένος ο «μερακλής» καλάγαθος πότης. Όταν μετά από δυο τρία ουζάκια είχε έρθει στον δικό του κόσμο, ακούγοντας την πρώτη πενιά, σηκώθηκε από την καρέκλα, έσκυψε λίγο το κορμί προς τα μπροστά, μισοσήκωσε τα δύο του χέρια για να χτυπήσει με την παλάμη την φτέρνα του παπουτσιού και να συγχρονιστεί με την μουσική. Μόλις έκανε ένα βήμα με μικρό πηδηματάκι έγειρε το κορμί του απαλά δεξιά και αριστερά, και με το ένα πόδι έκανε μισή στροφή ψιθυρίζοντας (Ρε γαμ’ την καλοσύνη, και το φιλότιμό μου….). Τελειώνοντας η μουσική τελείωσε και το στριφογύρισμα, κάλεσε το κατάστημα. Κατάστημα! Για κέρασε τους φίλους στο διπλανό τραπέζι....Είχε το δίκαιό του, γιατί όπως μου εξήγησε την άλλη μέρα, τον είχε πληγώσει η απεριόριστη καλοσύνη του.

Χειμωνιάτικες κρύες μέρες και νύχτες. Είναι ευχάριστο να είσαι στην αναπαυτική σου πολυθρόνα ν’αναπολείς τα περασμένα που πολλές φορές προσπαθείς να τ’αποφύγεις γιατί οι καιροί δεν συμβαδίζουν σήμερα. Έτσι τα φέρνει η ώρα και ο άνεμος την ώρα που αναπαύεσαι στην πολυθρόνα σου, κάποιος να σου ταράξει την ησυχία και τον ευχάριστο ύπνο που σε περίμενε. Ναι! Ίσως εμείς να είμαστε φιλόξενοι. Είναι μία σύνθετη και πολύπλοκη λέξη με πάρα πολλές ερμηνείες που σε άλλη γλώσσα για να της δώσουν ερμηνεία πρέπει να χρησιμοποιήσουν πολλές λέξεις με διαφορετικές έννοιες (φαίνεται στο δένδρο της φωτογραφίας μας).

Οι Έλληνες ήμαστε γνωστοί για το φιλότιμο και την φιλοξενία . Είναι όμως έτσι; Είναι όπως εμείς οι ίδιοι το κρίνουμε; Και πως το βλέπουμε εμείς οι ίδιοι αυτό το όμορφο φιλότιμο; Πώς θα μπορούσε κάποιος ν’ ανταποκριθεί στο φιλότιμο χωρίς καμιά υποχρέωση στην φιλοξενία;

Όλα αυτά και πολλά άλλα ήρθαν και μου χάλασαν το γύρισμα κάποιου γλυκού ονείρου που θα γίνονταν αργότερα στο σκουριασμένο υποσυνείδητο δίνοντάς μου την ευκαιρία να κρίνω το φιλότιμο του γραικού με ορισμένα πολύ παλιά περαστικά.

Ήταν στα 1951-52 τότε που υπήρχαν τα Τ.Ε.Α(Τάγμα Εθνικής Άμυνας. Η φωτογραφία δείχνει το εθνικό φιλότιμο που είχαμε αυτήν την εποχή όπως το είπε ο Baraka Obama στον αρχιεπίσκοπο της Αμερικής. Αυτό το φιλότιμο του Έλληνα τον κάνει να υπηρετεί με συνείδηση την πατρίδα του) είχαμε γίνει φίλοι με έφεδρο αξιωματικό που υπηρετούσε στο χωριό, και αυτό γιατί μέναμε στο ίδιο σπίτι. Το χωριό μας δεν είχε ανοικοδομηθεί από Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο και τις εχθροπραξίες μεταξύ Ελλήνων (πού να βρεθεί φιλότιμο και στις δύο αντιμαχόμενες παρατάξεις που κατασπάραξαν την πατρίδα μας;).

Αθηναίος ο αξιωματικός ήταν φιλοξενούμενος από τους γονείς μου, του άρεζε το χωριάτικο ψωμί, το μαγείρεμα και γενικά το χωριάτικο τραπέζι. Πολλές φορές εύρισκε φιλόξενο και το δροσερό δωμάτιό για να ξεκουραστεί. Ήταν ζεστό καθαρό και φιλόξενο γιατί η «κυρά-Γεωργία», η μάνα μου όλα τα είχε στην εντέλεια καθαρά και βολικά. Όταν αποστρατεύτηκε μου έδωσε την διεύθυνσή του να τον επισκεφτώ, οπωσδήποτε, όταν θα πήγαινα στην Αθήνα.

 Ήρθε η ώρα, περαστικός για Κόρινθο. Θεώρησα υποχρέωση να δω τον φίλο μου που τόσο ωραία πέρασε όταν υπηρετούσε στην Μακεδονία στο χωριό Νεστόριο. Πήγα να του πω. Να εδώ «είμαι» Θεοχάρη. Καλώς σε βρήκα.

Αμπελόκηποι. Θυμάμαι μεγάλη πόρτα προαυλίου. Συνεσταλμένα χτύπησα την πόρτα. Άκουσα παιχνιδιάρικες φωνές και μπορώ να πω σε δευτερόλεπτα άνοιξε η πόρτα. Ίσα-ίσα που το κεφάλι του Θεοχάρη φάνηκε. Α! Κοσμά στις 12 το μεσημέρι θα πάμε με τους φίλους στον ιππόδρομο θα περάσω να σε πάρω. Κοκκίνισα... Ναι, πήγαμε αλλά στο εξής δεν τον είδα. Άδικα τις πρόβες που έκανα με την σκέψη «πώς θα μπορούσα να φερθώ το καλύτερο, για να μη προσβάλω τον Θεοχάρη μπροστά στους δικούς του γιατί ο φίλος του ήταν χωρικός... Το μόνο που παρέλειψα ήταν να διαβάσω το βιβλίο καλής συμπεριφοράς...

Σχεδόν μετά δέκα χρόνια στην Μελβούρνη, πήρα τηλεφώνημά του. «Κοσμά ήθελα να σε δω». Και πάλι καλή του ώρα. Κοιμηθήκαμε σ’ ένα δωμάτιο, η «κυρά-Γεωργία» του έστρωσε το τραπέζι και το κρεβάτι. Αν θυμάμαι καλά, ήταν (πλοίαρχος) η αντιπλοίαρχος σε εμπορικό καράβι. Από τότε ούτε μία ευχαριστήρια κάρτα, τουλάχιστον στην «κυρά-Γεωργία». Φιλότιμο. Ε!  Εδώ χρειάζομαι το στερητικό α. Πολλά είναι αυτά που θα ήθελα να αναφέρω.

Το βρίσκω κλασικό. Όταν ο Θεός έκανε βόλτα και έπινε το καφεδάκι του με τους Έλληνες στην πλατεία του Συντάγματος, στην Μελβούρνη βρισκόταν καθηγητής πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης. Είδε την απεριόριστη καλοσύνη και φιλοξενία, είδε αυτό το απεριόριστο φιλότιμο, και μας έταξε όλη την Ελλάδα μαζί με τους Θεούς.

Μετά 10 χρόνια στην Θεσσαλονίκη. Ο ήλιος απογευματινός και ζεστός. Βιαστικά διασχίζουμε με την σύζυγο τα πράσινα φώτα. Πού να το φανταστώ στα μέσα του δρόμου θα συναντούσαμε τον καθηγητή. Βρε για σου Κοσμά (δεν μπορούσε να γίνει διαφορετικά). Για σου κ. καθηγητά. Και πόσα θα μπορούσε κανείς να πει όταν ο Γρηγόρης σε πιέζει να προχωρήσεις! Γεια σας. Γεια σου. Δεν ήταν στο πρόγραμμά μου να συναντήσω τον κ. καθηγητή, και για όνομα του Θεού δεν είναι όλοι το ίδιο. Πώς θα μπορέσω να ξεχάσω. Πετάμε Αθήνα-Καστοριά και για να μη ενοχλήσω τους συγγενείς έχω κλεισει ξενοδοχείο. Το αεροδρόμιο της Καστοριάς δεν είναι για εμάς άγνωστο. Συνηθισμένοι στα μεγάλα αεροδρόμια. Οι επιβάτες ο ένας μετά τον άλλο φεύγουν με τα ιδιωτικά τους, δεν ήταν και τόσο ευχάριστο γιατί δεν υπήρχε συγκοινωνία, όταν ξαφνικά δύο μεγάλα χέρια με αγκάλιασαν από πίσω μου λέγοντας. «Δεν θα μου ξεφύγετε».

Προσπάθησα να του εξηγήσω. Το ξενοδοχείο μας περιμένει. Με λίγα λόγια είπε. Ο παππούς Νίκος, μου έδωσε εντολή. «Να μη έρθεις πίσω χωρίς τον Κοσμά και την Κατίνα.»
Πραγματικά και οι τρεις μας δακρύσαμε και ο Κοσμάς ικανοποιημένος που μας άλλαξε το σκεπτικό μας. Εδώ ισχύει το λαϊκό:  άλλο το έλα έλα και άλλο το «μανικοτράβηγμα με φιλότιμο». Πραγματικά και οι τρεις μας δακρύσαμε...Ασφαλώς δεν ήταν και το μοναδικό.

Παρακολούθησα τυχαία μία συνέντευξη για το φιλότιμο, θέλετε να το πείτε ερμηνεία, επεξήγηση, προσωπική γνωμάτευση ή τέλος πάντων προσωπική γνώμη πολλών διακεκριμένων Ελλήνων της Αμερικής. Ανάλυση για το φιλότιμο. Ήταν προσιτή, σωστή και για εμένα που δεν τους γνωρίζω όλοι τους ήταν σωστοί. Μέσα και ο νυν πρόεδρος των ΗΠΑ Obama. Όταν πρωτοεκλέχτηκε ο Obama τον είχε επισκέφτηκε στον Λευκό Οίκο ο αρχιεπίσκοπος Αμερικής και αφού αναφέρθηκε σ’ όλη την ελληνική ιστορία από τους περσικούς πολέμους, τον Μ Αλέξανδρο και ότι με το φιλότιμο οι Έλληνες κέρδισαν τους πολέμους. Έπαινοι! έπαινοι και ωραία λόγια, αλλά όταν έγινε λόγος για το όνομα της Μακεδονίας μας, αν και γνώστης της ελληνικής ιστορίας ( έτσι τουλάχιστον μας είπε) μας έστειλε να τα βρούμε μεταξύ μας. Και ποιος ο λόγος και τι έκανε ο Οbama που ο αρχιεπίσκοπος τον βάφτισε Μέγα Αλέξανδρο; Και γιατί ο κ. πρόεδρος εφ’οσον γνωρίζει πολύ καλά την ιστορία, δεν είπε το όνομα «Μακεδονία» είναι ελληνικό;

Το άλλο περίεργο είναι με τον δικό μας τον Στεφανόπουλο ο οποίος ήταν συντονιστής για την ερμηνεία του φιλότιμου, μας τα είπε όχι μόνο καλά, αλλά και λίγο καλύτερα από το καλά. Αυτό που δεν μου άρεσε είναι η υποκρισία του. Δεν ήμαστε Έλληνες μόνο για να ερμηνεύουμε το φιλότιμο. Και γιατί τα λέω αυτά;

1996 βρέθηκα στο Cleveland Ohio της Αμερικής. Μου διηγήθηκαν ότι ο Στεφανόπουλος είναι γιος του παπά της ενορίας τους και σύμβουλος του τότε προέδρου της Αμερικής Bill Clinton. Ήταν επίσημα καλεσμένος από την ενορία γιατί γίνονταν εκδήλωση για την Μακεδονία. Στην είσοδο του καρφίτσωσαν στο πέτο την κονκάρδα της ημέρας που ασφαλώς ήταν για την Μακεδονία. Έκπληκτοι υπεύθυνοι και εκκλησιαζόμενοι τον είδαν όχι μόνο να βγάζει από το πέτο του την κονκάρδα, αλλά και να την πετά. Αυτό λέγεται ελληνικό φιλότιμο;

Δημοσιεύθηκε στην ΟΔΟ στις 24 Μαρτίου 2016, αρ. φύλλου 828.