ΣΟΝΙΑΣ ΕΥΘΥΜΙΑΔΟΥ-ΠΑΠΑΣΤΑΥΡΟΥ: Σχολική βία

«Παιδί μου,
Άγουρο αγόρι που πηγαινοερχόσουν από το σχολειό σου στα άλλα σχολεία όπου καλλιεργούσες τις κλίσεις και τα ταλέντα σου, χτίζοντας –χωρίς να το συνειδητοποιείς καλά καλά ο ίδιος- την αξιοπρόσεχτη προσωπικότητά σου, μια προσωπικότητα-εγγύηση για την ύπαρξη, στο προσεχές μέλλον, ενός ξεχωριστού πολίτη αυτής της χώρας που φανερώνει πως την απασχολεί πολύ το δημογραφικό της πρόβλημα μονάχα όσον αφορά τους αριθμούς που το καταδεικνύουν, καθόλου ή σχεδόν καθόλου όσον αφορά την ποιότητα των πολιτών της… Ώριμο για την ηλικία σου μικρό παλικαράκι, που με τη φριχτή και χωρίς τέλος περιπέτειά σου έφερες στην επιφάνεια, περίτρανα και γελοία, φριχτά γελοία όμως, ένα φαινόμενο που έχει καθιερωθεί ως εθνικό μας σπορ, τη μετάθεση των ευθυνών μας στους άλλους…»

Αγαπητά μου παιδιά,
Έτσι ξεκινούσα το άρθρο που ήταν αδύνατον να μη γράψω και να μη δημοσιεύσω στον τοπικό τύπο της Καστοριάς στις αρχές Ιουνίου του 2006 κι ενώ ακόμη ήταν σε εξέλιξη οι έρευνες για τον αδικοχαμένο Άλεξ. Και, σας εξομολογούμαι πως η ενασχόλησή του με τη μουσική με έκανε να τον θεωρώ αξιοπρόσεχτο και, συνεχίζοντας, αφού παρουσίαζα αρκετούς τίτλους εφημερίδων που μιλούσαν για την ανησυχητική έξαρση της βίας στους ανήλικους ακόμη και πριν από το 2000, έγραφα: «Γιατί μετά την τραγική ιστορία του Άλεξ ανακαλύψαμε όλοι το «μπούλινγκ». Λες και ως την περασμένη εβδομάδα αυτό το πράγμα δεν υπήρχε και μας επισκέφτηκε ξαφνικά για πρώτη φορά και το φαινόμενο και τ’ όνομά του. Μα, επιτέλους, θα σοβαρευτούμε ποτέ, θα μάθουμε ποτέ να λέμε εδώ στη χώρα μας τα πράγματα με τ’ όνομά τους; Και, στο κάτω κάτω, γιατί να επιμένουμε να ακολουθούμε τακτικές που δεν μας έχουν ωφελήσει κι ούτε πρόκειται να μας ωφελήσουν;»

Αγαπητοί μου,
Συγχωρέστε με για την επαναφορά μιας οδυνηρής μνήμης. Είμαστε σήμερα στην όμορφη πόλη σας με τη ζηλευτή και βραβευμένη Βιβλιοθήκη στη θέση της καρδιάς της – σήμερα πιστεύω πως η καρδιά της Βέροιας χτυπάει σ’ αυτήν εδώ την αίθουσα, όμως είναι αδύνατον να μιλάμε οι δάσκαλοι για τη σχολική βία και να μη στεκόμαστε ιδιαίτερα σε κάποιες περιπτώσεις που έχουν ονόματα. Αλλά νιώθω την ανάγκη να ομολογήσω πως τέτοια περιστατικά συμβαίνουν παντού, απλώς δεν έχουν όλα την ίδια κατάληξη, ευτυχώς, και σας εξομολογούμαι πως στην 33χρονη ως τώρα σταδιοδρομία μου στο σχολείο υπήρξε μία τουλάχιστον φορά που από καθαρή τύχη δεν έφτασα μέχρι την οθόνη της τηλεόρασής σας, καθώς ένα πρωί στήθηκε ένα φοβερό κι επικίνδυνο σκηνικό, που ευτυχώς δεν κατέληξε άσχημα.

Λοιπόν, αγαπητά μου παιδιά,
Για την επόμενη μέρα ετοιμαζόμουν και διάβαζα ένα επίκαιρο μάθημα που είχα να παραδώσω στα Θρησκευτικά, όταν έλαβα το ηλεκτρονικό μήνυμα της κ. Παπαδήμου, ιδιαιτέρως ευαισθητοποιημένης κι αποτελεσματικής στο θέμα που μας απασχολεί, που ομολογώ πως με ξάφνιασε πολύ ευχάριστα, καθώς βρήκα την ιδέα της σημερινής εκδήλωσης πολύ έξυπνη και πολύ προχωρημένη. Μάλιστα, μετά από ζωηρή παρακίνηση της αγαπημένης μου φίλης Σ. Γραμμόζη βρέθηκα κι εγώ εδώ, νιώθοντας την ανάγκη να ευχαριστήσω θερμά κι από εδώ, από το βήμα, για την ευκαιρία που μου έδωσε η πρόσκλησή σας να είμαι σήμερα εδώ και να μοιραζόμαστε όλοι μας τις σκέψεις μας για ένα τόσο σοβαρό ζήτημα και πρόβλημα.

Ο τίτλος, λοιπόν, του μαθήματος που διάβαζα στις 18 Φεβρουαρίου ήταν «Η Αγία Φιλοθέη: Παράδειγμα καλοσύνης». Αλλά είχα νιώσει την ανάγκη να ψάξω μες στα άλλα μου βιβλία, αυτά της βιβλιοθήκης μου, για να βρω εκείνες τις σελίδες που μιλούσαν για το πώς ήταν αυτή η αγία της Τουρκοκρατούμενης Αθήνας όταν ήταν παιδί. Τότε που συναντούσε παιδιά πεινασμένα και τους έδινε το φαγητό της -η ίδια θα έτρωγε επιστρέφοντας στο σπίτι της∙ τότε που έδινε το πανωφόρι της στα κοριτσάκια που κρύωναν-εκείνη είχε κι άλλα να φορέσει όταν θα γύριζε σπίτι.

«Καλοσύνη» το λέει το βιβλίο μας αυτό που έσπρωχνε την αγία, από παιδί ακόμη, να βοηθάει τους άλλους∙ να τους βοηθάει γιατί προφανώς ταυτιζόταν μαζί τους και μπορούσε να μαντέψει πώς ένιωθαν κάθε φορά. Σήμερα αυτό δε θα το λέγαμε «καλοσύνη», αλλά με μια πιο επιστημονική λέξη. Θα το λέγαμε «ενσυναίσθηση». Γιατί ενσυναίσθηση λέμε την ικανότητα που έχει κάποιος να βάζει τον εαυτό του στη θέση του άλλου και, στη συνέχεια, όταν αυτός ο άλλος βρίσκεται σε ανάγκη, αυτή η ενσυναίσθηση τον παρακινεί, τον σπρώχνει, θα λέγαμε, να τον βοηθήσει να βγει από τη δύσκολη θέση. Όσο και όπως μπορεί.

Πρόκειται για μία μεγάλη αρετή, για την οποία μιλάει και το Ευαγγέλιό μας με μία φράση πολύ δυνατή: «Ο συ μισείς ετέρω μη ποιήσης». Που σημαίνει «Μην κάνεις στον άλλον ό,τι δεν θέλεις να κάνουν σε σένα». Τόσο απλά, μα και τόσο σπουδαία. Γιατί η ενσυναίσθηση και η κατανόηση και η αλληλεγγύη και τα συναφή συναισθήματα, στο Ευαγγέλιο αναφέρονται με μία μόνο λέξη: ΑΓΑΠΗ. Γιατί όπου υπάρχει η αγάπη, εκεί υπάρχουν και όλα τα καλά συναισθήματα, κι όταν η αγάπη είναι αληθινή, τότε ανθίζει κάθε καλό συναίσθημα και βγάζει καρπούς. Κι οι καρποί της αγάπης είναι τα έργα κι οι πράξεις μας, αφού αυτά την εκφράζουν, όχι τα λόγια μας, που μόνα τους είναι φτωχά κι είν’ αέρας…

Είναι, λοιπόν, απλά τα πράγματα; Ναι, στη θεωρία και στα λόγια. Προσωπικά το βιώνω μέσα στην τάξη μου συχνά πυκνά. Ακούω τους μαθητές μου να μιλάνε όμορφα κι ωραία πως πρέπει να φέρονται καλά ο ένας στον άλλον, αλλά όταν επιστρέφουν από το διάλειμμα, έχουμε σχεδόν κάθε φορά να επιλύσουμε του κόσμου τις διαφορές. Κάποιες φορές, μάλιστα, αφού σκουπίσουμε και δάκρυα. Τόσο καλά! Και τόσο μακριά η θεωρία από την πράξη, δυστυχώς!...

Κι είναι, δυστυχώς και πάλι, πολύ συνηθισμένο και το άλλο φαινόμενο: να πονάς και να νοιάζεσαι για ανθρώπους αναγκεμένους που ζουν μακριά σου και δεν τους έχεις δει ποτέ σου, να κάνεις τα πάντα να τους βοηθήσεις, ενώ αντίθετα να τρώγεσαι με τους γύρω σου, μ’ αυτούς που ζουν ακριβώς δίπλα σου, μια ανάσα από σένα. Αυτό πόσο δυσνόητο είναι και πόσο δύσκολα το αποδέχεται εκείνος που η ζωή του γίνεται ποδήλατο και μαρτύριο από συμμαθητές που δεν έχουν καταλάβει, που δεν το ‘χουν σκεφτεί βαθύτερα, που δεν το θέλουν, αλλά παρασύρονται, όπως λέει ο μαθητής μου ο Γιώργος, που αφήνουν τα ένστικτα και τις ορμές τους να κατευθύνουν τη γλώσσα τους ή το χέρι τους ή το πόδι τους ή… Και το ξέρουμε όλοι πως δεν έχει καλή κατάληξη όποιος αφήνει τα πάθη και τα ένστικτά του να τον πηγαίνουν όπου αυτά θέλουν. Είναι ουτοπία αν νομίζουμε πως μπορούμε στη ζωή μας να φερόμαστε με τραχύτητα στους ανθρώπους που μας περιβάλλουν και να μην το πληρώνουμε αργά ή γρήγορα οι ίδιοι. Είναι ουτοπικό να πιστεύουμε ή να νομίζουμε κάτι τέτοιο και θ’ αποβεί σε βάρος μας τελικά αν το εφαρμόζουμε στη ζωή μας…

Αλλά το φταίξιμο στις περιπτώσεις αυτές δεν είναι ενός και μόνο. “It takes a village to raise a child” λέει μια αφρικάνικη παροιμία, πραγματικά πολύ σοφή. Γιατί πραγματικά ένα σημερινό παιδί μεγαλώνει επηρεαζόμενο και από την οικογένειά του (κυρίως από αυτήν) και από το σχολείο του και από την κοινωνία όπου ζει και από όλα όσα προβάλλει η παντοδύναμη τηλεόραση, που, δυστυχώς, περισσότερα αρνητικά πρότυπα προβάλλει –ακόμα και στις ειδήσεις- παρά θετικά κι αξιομίμητα. Οπότε το πράγμα είναι πολύπλοκο κι αλίμονο στο σπιτικό όπου τα παιδιά μπορούν να βλέπουν ανεξέλεγκτα ό,τι η μικρό οθόνη σερβίρει…

Αγαπητά μου παιδιά,
Κλείνοντας, θα ήθελα να σας ξεκαθαρίσω πως, ναι μεν τα πράγματα είναι δύσκολα, γιατί το κακό έχει πληθύνει στις μέρες μας, αλλά όμως δεν παύει να υπάρχει και το καλό και δεν παύει, επίσης, να ισχύει ακόμη το ίδιο πολύ ο μύθος της Αρετής, που θέλει κόπο, και της Κακίας, όπου γλιστράς πανεύκολα, γιατί είναι κατηφόρα, και αρκεί λίγο να μην προσέξεις για να σκοτεινιάσει ο δρόμος σου και να μπλέξεις. Κι επειδή εμείς οι Έλληνες, κακώς βέβαια, συχνά ομφαλοσκοπούμε, θα ‘θελα πριν από το τέλος να σας πω ότι και τους άλλους λαούς έχει απασχολήσει το ίδιο βασικό ζήτημα, αυτό της αρετής και των αξιών, κι έχουμε ακούσει κάποιες από τις ιστορίες που κι εκείνοι έχουν φτιάξει για το θέμα αυτό. Σας λέω μια σύντομη, αλλά αγαπημένη μου και πολύ σοφή, είναι ένας ινδιάνικος μύθος της φυλής Τσερόκι:
Ένα βράδυ ένας γέρος (ινδιάνος) της φυλής Τσερόκι, μίλησε στον εγγονό του για τη μάχη που γίνεται μέσα στην ψυχή των ανθρώπων. Είπε: «Γιε μου, η μάχη γίνεται μεταξύ δυο “λύκων” που υπάρχουν μέσα σε όλους μας.
Ο ένας λύκος είναι το Κακό. Είναι ο θυμός, η ζήλια, η θλίψη, η απογοήτευση, η απληστία, η αλαζονεία, η αυτολύπηση, η ενοχή, η προσβολή, η κατωτερότητα, τα ψέματα, η ματαιοδοξία, η υπεροψία και το εγώ.  Ο άλλος λύκος είναι το Καλό. Είναι η χαρά, η ειρήνη, η αγάπη, η ελπίδα, η ηρεμία, η ταπεινοφροσύνη, η ευγένεια, η φιλανθρωπία, η συμπόνια, η γενναιοδωρία, η αλήθεια, η ευσπλαχνία και η πίστη στο Θεό».
Ο εγγονός το σκέφτηκε για ένα λεπτό και μετά ρώτησε τον παππού του: «Και ποιος λύκος νικάει;».
Ο γέρος Ινδιάνος Τσερόκι απάντησε απλά: «Αυτός που ταΐζεις».

Να προσέχουμε, λοιπόν, πάρα πολύ όλοι μας. Ή, όπως το λέει με άλλα λόγια, μα πανέμορφα το παλιό λαϊκό μας τραγούδι: «Έχε τα μάτια σου ανοιχτά βράδυ πρωί / γιατί μπροστά σου πάντα απλώνεται ένα δίχτυ».
Κι είναι το δίχτυ της βίας σκοτεινό σαν την άβυσσο. Κι ο άνθρωπος που έχει φτερά και μπορεί να πετάξει ψηλά δεν είναι πλασμένος για το σκοτάδι, παρά μονάχα για το φως…


Αφιερώνεται από καρδιάς σε όλους τους εκπαιδευτικούς και τους μαθητές που έλαβαν μέρος στην εξαιρετική εκδήλωση, ιδιαιτέρως όμως σ’ αυτούς του Μουσικού Σχολείου Βέροιας, που, προπαντός με τη μουσική τους, πέρασαν το μήνυμα κατά της βίας με τον πιο δυνατό τρόπο.
Αφιερώνεται επίσης στην ιερή μνήμη του Βαγγέλη Γιακουμάκη, ένα χρόνο μετά κι ενώ τα στοιχεία που αποκαλύπτονται σιγά σιγά κάνουν την ιστορία του ακόμα πιο ανατριχιαστική…

Μέρος του κειμένου αυτού ακούστηκε στην εκδήλωση που, με αφορμή την 6η Μαρτίου, Πανελλήνια Ημέρα κατά της σχολικής βίας, διοργανώθηκε από τον Κύκλο του Ελληνικού Παιδικού Βιβλίου, το Μουσικό Σχολείο Βέροιας, τη Β/θμια Εκπ/ση Ημαθίας και την Κοινωφελή Επιχείρηση Ανάπτυξης Δήμου Βέροιας την π. Παρασκευή, 4/3, στη Βέροια. Στη συγκεκριμένη εκδήλωση πήραν μέρος και οι Βορειοελλαδίτες συγγραφείς-μέλη του Κύκλου που είχαν συμμετάσχει σε προηγούμενη δράση του Κύκλου, ο καθένας με το δικό του σύνθημα ενάντια στη βία, ενώνοντας τη φωνή τους με τη φωνή των ίδιων των μαθητών κατά της σχολικής βίας και του εκφοβισμού. 

Δημοσιεύθηκε στην ΟΔΟ στις 10 Μαρτίου 2016, αρ. φύλλου 826