ΒΑΣΙΛΕΙΟΥ ΤΣΕΜΑΝΗ: Καστοριά 2015

Την Ιστορία την γράφουν αυτοί που την έζησαν
Εμείς με σεβασμό στη ζωή τους απλώς τη μελετάμε
Στα βήματα του Σαράντη Τσεμάνη

ΔΕΝ ΗΤΑΝ Παρασκευή 30 Οκτωβρίου 2015 αλλά Σάββατο 31 Οκτωβρίου του ίδιου έτους. Προς το μεσημέρι. Το πρόγραμμα έλεγε ότι ο Βασίλης Τσεμάνης στα πλαίσια του φθινοπωρινού οδοιπορικού του, στο νομό Καστοριάς, θα μιλούσε στο Μουσείο Μακεδονικού Αγώνα της πόλης, με θέμα: « Η Ιστορία γράφεται από τους ανθρώπους που την έζησαν». Και μίλησε. Με αναφορά σε ιστορικά γεγονότα της Καστοριάς. Με έμφαση, μεταξύ των άλλων, στις περιπέτειες του πατέρα του Σαράντη Τσεμάνη, ιατρού γυναικολόγου-μαιευτήρος και Δημάρχου της πόλεως, τα δύσκολα χρόνια 1946-1950. Μετά από πρόσκληση του κ. Χρυσόστομου Παπασταύρου, προέδρου του Συλλόγου: «Φίλοι Μουσείου Μακεδονικού Αγώνα Καστοριάς».

ΔΕΝ ΗΤΑΝ η πρώτη φορά. Ο Βασίλης Τσεμάνης πιστεύει ότι ο Μακεδονικός Αγώνας συνεχίζεται ακόμη και σήμερα. Προσπαθεί να κρατήσει αναμμένη τη δάδα της ιστορικής αλήθειας το φως της οποίας έχουμε ανάγκη ακόμη και σήμερα. Από την Στήλη των Βαττυνναίων του 200 μ.Χ. που βρίσκεται στο Αρχαιολογικό Μουσείο του Άργους Ορεστικού, στις εκδηλώσεις προς τιμήν του Αυτοκράτορος του Βυζαντίου Αλέξιου και της Άννας Κομνηνής. Μέσα από παλιούς ναούς διαμάντια μεγάλης εκκλησιαστικής κι αρχιτεκτονικής τέχνης και αστικά αρχοντόσπιτα του 18ου και του 19ου αιώνος. Και όχι μόνο. Δεν ξεχνά ούτε στιγμή ότι η Καστοριά έχει ιστορία χιλιάδων, αν όχι εκατομμυρίων ετών. Με το απολιθωμένο δάσος στο Νόστιμο και το παλαιολιθικό του μουσείο. Το σπήλαιο της Καστοριάς πάνω στη λίμνη. Τόσο τα νεολιθικά κτίσματα της Αυγής όσο και της Κρεπενής στο Μαυροχώρι. Τον λιμναίο οικισμό στο Δισπηλιό με τα εκπληκτικά του ευρήματα. Τους μυκηναϊκούς τάφους της περιοχής. Την Διοκλητιανούπολη των Ρωμαίων στο Άργος Ορεστικόν. Τα τείχη του Ιουστινιανού. Κι επιπλέον τον διαχρονικό φυσικό της πλούτο με την λίμνη, τα ποτάμια και τα βουνά της. Θησαυροί που θα ζήλευε και η UNESCO στο Παρίσι. Η Europa Nostra είναι μια νέα αρχή. Υπενθυμίζεται ότι, χρειάζεται αγώνας για να απαιτήσουμε και πάλι τη διεθνή αναγνώριση της Καστοριάς από την UNESCO (μετά από τριάντα και πλέον χρόνια και την προσπάθεια του Νίκου Δόικου και των συνεργατών του).

Ο ΒΑΣΙΛΗΣ Τσεμάνης αναφέρθηκε σε μια επιστολή του Μητροπολίτη Καστοριάς Νικηφόρου του έτους … 1872 (β΄ Αυγούστου έγραφε). Τη βρήκε σ’ ένα βιβλίο-κειμήλιο του 1908 τυπωμένο στην Κωνσταντινούπολη από τον Πατριάρχη Ιωακείμ τον Γ΄. Και μόνο ο τίτλος του βιβλίου τα λέει όλα: «Έγγραφα Πατριαρχικά και Συνοδικά περί του Βουλγαρικού Ζητήματος (1852-1873)». Διατριβή θα μπορούσε να γράψει κανείς, αν δεν έχει ήδη γράψει, για τα γεγονότα εκείνης της χρονιάς. 1872. Το ξεκίνημα της Βουλγαρικής Εξαρχείας, του Πρώιμου Μακεδονικού Αγώνα του Πηχεών κ.λ. Λίγο πιο πριν, γύρω στο 1848, είχε γεννηθεί ο Βασίλειος Τσεμάνης, ο… senior, στο χωριό Κωστινέτσι -την σημερινή Ιεροπηγή. Φανταστείτε την έκπληξη του υπογράφοντος όταν διάβασε στο έγγραφο του Νικηφόρου Καστοριάς του 1872, τι γινόταν τότε στην Ιεροπηγή. Γεγονότα που δεν τιμούν ούτε την Ορθοδοξία, ούτε τους κατοίκους του μεγάλου αυτού χωριού. Η επιστολή αυτή του Μητροπολίτη μοιράστηκε στο ακροατήριο πιο πολύ για να το προβληματίσει. Χωρίς στοιχειώδη αυτοκριτική δεν γράφεται η πραγματική Ιστορία, έστω και με καθυστέρηση πολλών δεκαετιών.

ΕΙΠΕ ΚΙ ΑΛΛΑ ο Βασίλης Τσεμάνης. Διάβασε μια ιδιόχειρη επιστολή του πατέρα του Σαράντη με ημερομηνία 25 Μαΐου 1944, που έγραψε κρυμμένος σ’ ένα παράσπιτο στο αρχοντικό του φίλου του Παπατέρπου, πατέρα του γνωστού μας Αλέκου Παπατέρπου. Επιστολή που θα έπρεπε για πολλούς λόγους να διδάσκεται στα σχολεία. Παραμένει ανέκδοτη μέχρι και σήμερα. Από σεβασμό στους νεκρούς της κατοχής που πολέμησαν τότε τον εχθρό. Ιταλούς, Γερμανούς, Βουλγαρικές συνειδήσεις! Από σεβασμό στα πολεμικά γεγονότα που ακολούθησαν (1946-1949). Αυτά που σήμερα ονομάζονται εμφύλιος πόλεμος, ενώ ήταν απλά Πόλεμος! Τουλάχιστον στην Καστοριά.

ΣΤΗ ΚΑΤΑΜΕΣΤΗ αίθουσα διαλέξεων του Μουσείου Μακεδονικού Αγώνα ο κόσμος άκουγε με προσοχή. Ο ομιλητής κόμπιασε για μια στιγμή. Θα διαβάσετε πιο κάτω το γιατί. Αλλά δεν δάκρυσε. Έχουν δύναμη οι Μακεδόνες, μας είπε αργότερα! 

ΑΝΤΙΓΡΑΦΟΥΜΕ λίγες γραμμές της επιστολής εκείνης:

Μαρία μου,

…Μην στενοχωριέσαι για μένα. Κανένας δεν φεύγει απ’ τη μοίρα του. Μου κοστίζει πολύ να μην μπορώ να χαρώ την ελευθερία που με τόση λαχτάρα περιμέναμε τόσα χρόνια. Είναι κακό να φοβάσαι από τους δικούς σου κι όταν ακόμα φέρουν τον τίτλον διεθνιστού και του Έλληνος, ας πούμε πατριώτη. Αλλά δεν μπορούσε να γίνει αλλιώς. Τόσο η ευθύτης και ειλικρίνεια του χαρακτήρος μου όσο και αι οικογενειακαί μου υποχρεώσεις και η ατομική μου από τα μαθητικά χρόνια ιστορία, δεν μου επέτρεπαν να επιδοκιμάσω την αδελφοκτονία, τη βία και αυτής ακόμη της σκέψεως και να συμμαχίσω μετά των Βουλγάρων, υποβοηθώντας την εξόντωση του ελληνικού στοιχείου της υπαίθρου μας. Δεν με φοβίζει η στέρηση της ζωής μου όσο η λύπη που θα σας προξενήσω. Εσένα την καλύτερη σύζυγο και μητέρα ίσως του κόσμου όλου. Πάντως η στερνή μου παράκλησις είναι να μεγαλώσεις τα παιδιά ελληνοπρεπώς. Να γίνουν πρώτα, και δεύτερον καλοί Έλληνες, αντάξιοι απόγονοι του Φιλίππου και Αλεξάνδρου. Εάν μεθυσμένοι τινές και παθολογικοί ιδεολόγοι θελήσουν να σας κακοποιήσουν να ενημερωθώ και δια κήρυκος ακόμη διότι ούτως ή άλλως δεν θα μπορέσω να επιζήσω μιας τέτοιας ανανδρίας εκ μέρους μου…

Η ΛΕΠΤΟΜΕΡΗΣ καταγραφή της ιστορίας της Καστοριάς φαίνεται ότι μόλις έχει αρχίσει. Η τραγική της δεκαετία 1940-1950 έχει ανέβει στην επιφάνεια. Η Εταιρεία Μελέτης της Ελληνικής Ιστορίας (ΕΜΕ.ΙΣ) την έχει βάλει στο στόχαστρο. Το ένα βιβλίο φέρνει το άλλο. Γι’ αυτό έχουν μεγάλη σημασία τα κείμενα όσων έζησαν τον καιρό εκείνο. Αλίμονο αν αγνοούνται οι πρωταγωνιστές κάθε εποχής. Τότε δεν γράφουμε Ιστορία αλλά κάνουμε μοντάζ ψεύδους και προπαγάνδας. Να μην πω ποιου είδους! Άλλο να γράφει τα απομνημονεύματά του ο Στρατηγός Θρασύβουλος Τσακαλώτος για τον πόλεμο στο Γράμμο και το Βίτσι ή ο επίσης Στρατηγός Θωμάς Πεντζόπουλος, ή ο Αλέξανδρος Παπάγος και άλλο η Μαργαρίτα Λαζαρίδου, αντάρτισσα του ΕΛΑΣ που το βιβλίο της «Πόλεμος και Αίμα» αναμφισβήτητα αποτελεί ιστορική μαρτυρία. Ευτυχώς έχουν ανοίξει τα γιουγκοσλαβικά μυστικά αρχεία και ξέρουμε πια τι είχε συμβεί ακριβώς στο βορρά μας τα χρόνια εκείνα και κυρίως το 1946-49. Πέρασε η εποχή που οι νικημένοι έγραφαν σαν να είναι νικητές και οι νικητές δεν έγραφαν σχεδόν τίποτε γιατί νόμιζαν ότι νίκησαν. Είναι εντυπωσιακό πόσο έχει εμπλουτιστεί η βιβλιογραφία της εποχής εκείνης με αιχμή του δόρατος την περιοχή της Καστοριάς. Το πιο πρόσφατο βιβλίο των Στάθη Καλύβα και Νίκου Μαραντζίδη «Εμφύλια Πάθη» λένε ότι είναι best seller αν και μένα μου φάνηκε ότι δίνει μια πιο «οριζόντια» άποψη για τα τότε γεγονότα απ’ ό,τι έπρεπε. Ας είναι. Οι ιστορικοί του παρόντος διψούν για να μελετήσουν τα νεότερα στοιχεία που βρίσκουν. Μένουν τα Σοβιετικά αρχεία, αν υπάρχουν, καθώς και τα Ελληνικά του κομμουνιστικού κόμματος. Οι Άγγλοι τα έχουν πει και δημοσιεύσει σχεδόν όλα. Οι Αμερικανοί όλα, όλα. Στο άπλετο φως ας προσθέσουμε στην Ιστορία κι εμείς μερικά κείμενα.

ΣΤΟ ΤΕΛΟΣ της ομιλίας του ο Βασίλης Τσεμάνης προσπάθησε να προβλέψει στοιχειωδώς το προσεχές μέλλον της πόλης της Καστοριάς και του νομού της στα πλαίσια και του Μακεδονικού μας προβλήματος με τους γείτονες. Παραμένει αισιόδοξος. Δύσκολο εγχείρημα η αισιοδοξία σε εποχές οικονομικής κρίσης, αναταραχών στα Βαλκάνια ιδιαίτερα μετά τη πρόσφατη διάλυση της Γιουγκοσλαβίας, το «άνοιγμα» των Αλβανών και γενικά τα προβλήματα όλης της σημερινής Ευρώπης. Προσφυγικό. Μεταναστευτικό. Αφήστε τη διαλυμένη Μέση Ανατολή κοντά στην οποία ζούμε, δίπλα σε μια Τουρκία που έχει θεριέψει και αντιμετωπίζει ανοικτό πόλεμο με τους Κούρδους και μια νέα Ρωσία. 

ΤΕΛΕΙΩΣΕ λέγοντας ότι αν ήταν πολιτικός θα ήταν πιο εύκολο να εκφράσει μια τελική γνώμη, γιατί ακόμη πιο εύκολα θα την… άλλαζε αργότερα! Αν ήταν στρατιωτικός, επίσης. Χάσαμε τον πόλεμο, θα έλεγε. Ή κερδίσαμε την ειρήνη; Διάβασε μέρος της ομιλίας του πατέρα του στις 11 Νοεμβρίου 1949 στο τέλος του πολέμου, και έδωσε στους παρευρισκομένους μια ενδιαφέρουσα έκδοση της ομιλίας αυτής. Συγκλονιστική ομιλία. 

Ο ΒΑΣΙΛΗΣ Τσεμάνης, σαν γιατρός και υπεύθυνος πολίτης της πατρίδας του, τόνισε ότι μόνο με τη συνείδησή του και τη φαντασία του μπορεί (και πρέπει) να έχει γνώμη και άποψη για το μέλλον της πόλης στην οποία γεννήθηκε και τα χώματα της περιοχής που είχε πατήσει μικρός και ξαναζεί τα τελευταία χρόνια. Το γνωστό του άρθρο δημοσιευμένο στην Εστία των Αθηνών στις 3 Μαΐου του 2013 δεν έχει ακόμη ξεπεραστεί: «Ελληνική Μακεδονία: Δύο βήματα μπροστά και ένα πίσω». Θέμα που έχει αναπτύξει πολλές φορές σε φίλους του της ομάδας που έχει δημιουργήσει (Οι Φίλοι της Καστοριάς). Στα Ηνωμένα Έθνη στη Νέα Υόρκη και στην Ευρώπη, με προσωπικές του διασυνδέσεις. Σε πανεπιστήμια όπως της Οξφόρδης, το Κολλέγιο Αθηνών, το Νοσοκομείο Υγεία των Αθηνών και αλλού. 

ΟΠΩΣ λέει και ο τίτλος: «Την Ιστορία την γράφουν αυτοί που την έζησαν».

Δημοσιεύθηκε στην ΟΔΟ στις 3 Μαρτίου 2016, αρ. φύλλου 825