ΣΟΝΙΑΣ ΕΥΘΥΜΙΑΔΟΥ-ΠΑΠΑΣΤΑΥΡΟΥ: Με αφορμή ένα αληθινά έξοχο βιβλίο…

Η καταστροφή του αρχαίου ναού Baalshamin (Ολυμπίου Διός) στην Παλμύρα της Συρίας, πριν λίγες εβδομάδες από τζιχαντιστές του Ισλαμικού Κράτους

Πάντοτε την πρώτη εβδομάδα των καλοκαιρινών μας διακοπών τα κατάφερνα να κλείνομαι στο σπίτι μου διαβάζοντας δυο-τρία βιβλία μονομιάς. Έτσι, για να χαρώ το διάβασμα «εξωσχολικών» βιβλίων, μια που δεν προφταίνω στη διάρκεια της σχολικής χρονιάς. Αυτό είναι μια τεράστια απόλαυση που κάνει ποδαρικό στο καλοκαίρι μου και το χαρακτηρίζει για πάντα.

Το φετινό μου καλοκαίρι όμως ήρθε αλλιώτικο, με απαιτήσεις που μου στέρησαν αυτήν την απόλαυση. Έτσι, το ένα από τα προγραμματισμένα να διαβαστούν βιβλία περίμενε καρτερικά δίπλα στο προσκεφάλι μου επί δύο ολόκληρους μήνες. Ώσπου, χτες βράδυ, τελευταία μέρα του Αυγούστου, είπα να το ανοίξω. Και, μην μπορώντας να το αφήσω, με βρήκε το ξημέρωμα της επόμενης μέρας.

Είναι αλήθεια πως κάτι τέτοιο είχα να το ζήσω χρόνια πολλά. Να με συναρπάσει ένα βιβλίο τόσο πολύ που να με ξημερώσει. Παρακολουθούσα, λοιπόν, τις παρενέργειες της κατάστασης που ζούσα μετά από καιρό: το διάβασμα του συγκεκριμένου βιβλίου μου προκάλεσε μια ασυνήθιστη ένταση, άκουγα μες στη νύχτα τους χτύπους της καρδιάς μου, ένιωθα το αίμα μου να σηκώνει κύματα εντός μου, όχι για να με πνίξουν, αλλά για να με σηκώσουν ψηλά. Να με απογειώσουν.

Θα ‘φταιγε ίσως και ο τίτλος του βιβλίου: «Η αδελφότητα των ιπτάμενων μοναχών», του Μετίν Αρντιτί (εκδ. Πατάκη) με καταγωγή από την Κωνσταντινούπολη. Το διάλεξα από το οπισθόφυλλο και δεν έπεσα καθόλου έξω. Μιλάει μέσα από μια ιστορία φανταστική, με αληθινά έξοχη πλοκή –εξαιτίας της θαύμασα τη μαεστρία αυτών των σπουδαίων συγγραφέων- , για τους 200.000 ιερείς και μοναχούς που εκτελέστηκαν στη Ρωσία της Οκτωβριανής Επανάστασης, αλλά και για τους αμέτρητους θησαυρούς της Ρωσικής Εκκλησίας που λεηλατήθηκαν και καταστράφηκαν τότε. Και η αλήθεια είναι πως, συναντώντας το βιβλίο στην εφημερίδα για πρώτη φορά, με εντυπωσίασε το γεγονός πως ένας συγγραφέας που δηλώνει άθεος (με σύζυγο Ελληνίδα) διαπραγματεύτηκε το συγκεκριμένο θέμα κι ήθελα να δω το πώς.

Το θαύμασα, λοιπόν, το πώς. Διάβαζα με το χαμηλό νυχτερινό φως της λάμπας μου και το μυαλό μου έκανε παράξενα παιχνίδια. Πάνω απ’ όλα με αιχμαλώτισε το ότι μια ομάδα λογής λογής μοναχών –ο ήρωας ήταν ο πιο αμαρτωλός απ’ όλους- ενώθηκε με έναν κοινό στόχο, που για να τον πετύχουν ασκήθηκαν με κόπο στο να «πετάνε». Και τα κατάφεραν. Με κέρδισε αυτό το «πέταγμά» τους. Κι ήθελα να το δω να συμβαίνει και στη δική μας πραγματικότητα, την τόσο μακριά από ανοιχτά φτερά και πετάγματα∙ στην πραγματικότητά μας που μάς έχουν πείσει πως δεν ευνοεί καθόλου τα πετάγματα, ενώ δεν είναι αυτή η αλήθεια. Αντίθετα, ίσως οι δύσκολες εποχές να είναι αυτές που ευνοούν κατεξοχήν τις κάθε λογής πτήσεις. Και ίσως είναι καιρός να το αντιληφθούμε και πολύ περισσότερο να το πιστέψουμε και ν’ αρχίσουμε να το κάνουμε πράξη.

Μα πέρα κι από τη συναρπαστική υπόθεση του βιβλίου, διαβάζοντας χτες βράδυ ένιωθα κι η ίδια πως πετούσα. «Μ’ ένα βιβλίο πετάω» είναι ένα από τα συνθήματα που συνηθίζουν να λένε τα παιδιά, γιατί και αυτά καταλαβαίνουν ότι τα βιβλία ταξιδεύουν τους αναγνώστες τους σε διάφορα μέρη του κόσμου, του κόσμου του υπαρκτού και σε κόσμους στους οποίους δίνει υπόσταση η φαντασία των συγγραφέων. Μα στον νου μου τριγύριζε διαρκώς κι εκείνη η άλλη φράση που σοφός συγγραφέας την έχει πει και τη θεωρώ πραγματικά κορυφαία: «Τα βιβλία είναι πουλιά αποστεωμένα, αναιμικά, πειναλέα, που πλανώνται ανάμεσα στο πλήθος ψάχνοντας με μανία κάποιο πλάσμα με σάρκα και οστά πάνω στο οποίο θα κάτσουν για να φουσκώσουν από τη θέρμη και τη ζωή του: το πλάσμα αυτό είναι ο αναγνώστης».

Τόσο λογοτεχνικά και ποιητικά εξηγεί ο Μισέλ Τουρνιέ εκείνο το «συν» μέσα στη λέξη «συγγραφέας», το «συν» του αναγνώστη μαζί με τον οποίο γράφει ο συγγραφέας το βιβλίο του. Έτσι και χτες βράδυ, το συν του Αρντιτί, χωρίς ο ίδιος να το ξέρει, ήμουν εγώ, που είχα διαβάσει πριν από μόλις λίγες ημέρες ένα άρθρο για τα εγκλήματα των ISIS στην Ανατολή όπου καίγεται ο κόσμος.

Και είναι αλήθεια πως μία από τις πιο φριχτές εικόνες που βλέπουμε τα τελευταία χρόνια στις ειδήσεις είναι η καταστροφή αγαλμάτων με βαριοπούλες, η ανατίναξη ναών, οι εικόνες αυτές δεν διαγράφονται εύκολα από τον νου του θεατή τους, όσος χρόνος κι αν περάσει. Γιατί η καταστροφή των μνημείων δεν είναι τίποτε άλλο από μια συστηματική προσπάθεια καταστροφής κάθε ίχνους της Ιστορίας. Ακριβώς σήμερα –μόλις το ακούσαμε ως έκτακτη είδηση στην τηλεόραση- έκαψαν έναν ακόμη ναό (τον δεύτερο μεγαλύτερο ναό της αρχαιότητας), στην Παλμύρα αυτήν τη φορά, όπου τις προάλλες βασάνισαν και σκότωσαν έναν αρχαιολόγο που δεν τους αποκάλυψε το πού είχαν κρύψει οι συνάδελφοί του πολύτιμα ευρήματα*. Στο μεταξύ δεν έγινε γνωστός ο φόνος και άλλων 13 αρχαιολόγων πάλι από τους ίδιους μαχητές του σκότους και είναι μεγάλο κρίμα που η διεθνής κοινότητα παρακολουθεί χωρίς να καταφέρνει κάτι δραστικό, που να φέρει αποτέλεσμα.

Γιατί δεν είναι η πρώτη φορά που συμβαίνει κάτι τέτοιο. Και στην Ελλάδα της Κατοχής και του Σαράντα ο φόβος μην τυχόν έχουν και τα δικά μας μνημεία την ίδια τύχη έκανε τους αρχαιολόγους μας να προνοήσουν: «Τα γλυπτά του Μουσείου της Ακροπόλεως φυλάχτηκαν σε διάφορες κρύπτες. Στο Μουσείο το ίδιο ανοίχτηκε μέγας λάκκος εντός της αιθούσης του Παρθενώνος ο οποίος χωρίστηκε σε τρία διαμερίσματα. Η πλήρωσή του είχε συντελεστεί ως τις 28 Ιανουαρίου 1941 και έμενε μόνο να κατασκευαστεί η καλυπτήρια πλάκα από οπλισμένο σκυρόδεμα. Σύμφωνα με τα πρωτόκολλα απόκρυψης, για τον ίδιο σκοπό χρησιμοποιήθηκαν επί του Βράχου της Ακροπόλεως, κατά μήκος της βόρειας πλευράς του Παρθενώνος, τέσσερα φρέατα όπου ετάφησαν σε στρώσεις αρχαία…» («Τα αρχαία της Ελλάδος κατά τον πόλεμο 1940-1944» Β. Πετράκος), ενώ, όσο κι αν ασκήθηκαν πιέσεις από τους Γερμανούς για να αποκαλυφθούν τα κρυμμένα αρχαία, η Ελληνική Αρχαιολογική Υπηρεσία αντιστάθηκε και αυτά τα αρχαία μας τουλάχιστον σώθηκαν.

Γιατί τα έργα τέχνης δεν είναι μονάχα μνημεία πολιτισμού που πρέπει να υπάρχουν για να μας θυμίζουν την Ιστορία των ανθρώπων και των τόπων. Τα έργα τέχνης έχουν μέσα τους την ίδια την ψυχή αυτών που τα δημιούργησαν. Και έχουν φυλαγμένη μέσα τους και την ψυχή του λαού από τον οποίο προήλθαν. Είναι η ίδια η Πατρίδα του, γι’ αυτά πολεμάει ο λαός, όπως πολύ σοφά είπε για μας τους Έλληνες ο στρατηγός Μακρυγιάννης, και γι’ αυτά θα μπορούσε ακόμη και να θυσιαστεί και να πεθάνει όποιος καταλαβαίνει και νιώθει τι ακριβώς σημαίνουν και πόσο μεγάλη κι ανυπολόγιστη αξία έχουν.

‘Οπως ακριβώς το κατάλαβε και το ‘νιωσε η Αδελφότητα των μοναχών του Αρντιτί που έμαθε να πετάει για να καταφέρει να φυλάξει τους θησαυρούς της δικής τους πατρίδας, της Ρωσίας, από τους φανατικούς και πωρωμένους συμπατριώτες τους. Κι οι θησαυροί αυτοί σώθηκαν μετά από θυσίες ανθρώπων και μετά από περιπέτειες συναρπαστικές, που άξιζαν τον ύπνο που έχασα μια νύχτα της ζωής μου, στη διάρκεια της οποίας το διάβασμα ενός βιβλίου μου θύμισε πώς είναι να πετάς πέρα από έναν κόσμο όπου ο φανατισμός μετατρέπει σε ερείπια σπουδαία έργα τέχνης που δημιουργήθηκαν για να δείχνουν στους αιώνες πως ο άνθρωπος είναι πλασμένος όχι μόνο για να θρώσκει άνω, μα και για να ίπταται νικώντας τους νόμους της βαρύτητας που τον θέλουν να νοιάζεται μόνο για το ζην κι όχι και για το ευ ζην του…

 1 Σεπτεμβρίου 2015

(*) «Όταν ο συνταξιούχος αρχαιολόγος Χαλέντ αλ Ασαντ, επί 40 έτη έφορος αρχαιοτήτων της Παλμύρας, που αποκεφαλίσθηκε πριν από δύο εβδομάδες από τους τζιχαντιστές, αρνούνταν να εγκαταλείψει τον αγαπημένο του αρχαιολογικό χώρο προέβαινε σε γενναία δήλωση, ότι τα εύθραυστα και ρομαντικά ερείπια μιας αρχαίας πόλης αποτελούν ιδεώδες για το οποίο αξίζει να πεθάνει κάποιος. Ο Ασαντ πέθανε ως μάρτυρας για την αρχαία Παλμύρα, που έσβησε απ’ τον χάρτη μετά από 2.000 χρόνια» (εφ. Καθημερινή) και αυτό ακριβώς έκανε κι ο αμαρτωλός ήρωας του βιβλίου μας, θυσιάστηκε για μνημεία Τέχνης που τελούσαν υπό διωγμό και τα έσωσε με το άγιο αίμα του.

3 Σεπτεμβρίου 2015: Αφιερώνεται στη μνήμη του τρίχρονου Σύριου Αϊλάν, που, γλιστρώντας από τα χέρια του πατέρα του, πνίγηκε στη θάλασσα κι η φωτογραφία της σορού του, που εκβράστηκε κάπου στα τουρκικά παράλια, έκανε τον γύρο του κόσμου, συγκλονίζοντάς τον. Και, φυσικά, και σε όλα τα αθώα του αίματος αγγελούδια που έχουν πέσει θύματα θανατηφόρων φανατισμών.
Αφιερώνεται, λοιπόν, στην ιερή του μνήμη με την ευχή ο Αϊλάν να γίνει ισχυρότατο σύμβολο και με την προσδοκία η «πολιτισμένη» Δύση να σταματήσει επιτέλους να παρακολουθεί απαθής και αμέτοχη την πρωτοφανή αυτή τραγωδία, που στον φριχτό φανατισμό οφείλεται και πάλι, ο οποίος δεν λέει να πάψει να ταλανίζει τον κόσμο, όσο προχωρημένη (;) κι αν είναι η εποχή στην οποία αυτός βρίσκεται.
Και, τέλος, στη μνήμη του παπα-Στρατή από τη Λέσβο, αυτού του σύγχρονου Καλού Σαμαρείτη που, ανοίγοντας την πλατιά αγκαλιά του στους πρόσφυγες, έδειξε ποιο ακριβώς είναι το αντίθετο του φανατισμού και της μισαλλοδοξίας και ποια θα ‘πρεπε να είναι η στάση όλων μας, ιδιαιτέρως όμως των ισχυρών, από τους οποίους εξαρτώνται τα περισσότερα…

Δημοσιεύθηκε στην ΟΔΟ στις 10 Σεπτεμβρίου 2015, αρ. φύλλου 802