ΛΑΖΑΡΟΥ ΝΙΚΗΦΟΡΙΔΗ: Τη γλώσσα μου έδωσαν ελληνική

ήτοι περί του ορθώς λέγειν τε και γράφειν

13/11/2014 (ΟΔΟΣ) Καστοριάς Σημειωματάριο του κ. Δούφλια. Τι είναι η ελληνική γλώσσα! Παίρνω μια γραμμή από την αφήγηση: Να διαβάσουν το ψαλτήρι, τον οκτάηχο. Ανεπαίσθητα έγραψε σε ποιητικό ρυθμό τροχαϊκό εξάμετρο.

Από την ως άνω αφήγηση, όπου ο κ. Δούφλιας μιλάει για καπετάνιο και αρματωμένους. "...πρόσεχε, συνεχίζει η αγράμματη θεία, το Κ θα το γράφεις πάντα με κεφαλαίο, γιατί δεν είναι κλέφτες για αρνιά και παχιάκριάρια. Ήταν οι πολεμιστές της ελευθερίας...". Όταν εκφράζεται ατόφια η γνήσια ελληνική ψυχή, "τι χρείαν έχομεν" επιστημονικού ή ιστορικού ορισμού;

19/6/2014 τοπικός τύπος. ... αδιαφορώντες αν δίπλα τους λιμοκτονούν... Το ορθόν: αδιαφορούντες. Στη δημοτική το επίρρημα αδιαφορώντας.

Επερώτηση βουλευτού (τοπικός τύπος). Σε τι ενέργειες θα προβείτε... Τι ενέργειες. Επεκράτησε βεβαίως το τι (ουδέτερο) αλλά δεν είναι σωστό. Το ορθόν: Σε ποιες ενέργειες θα προβείτε.

Τοπικός τύπος - περιγραφή ταξιδιού. "όποιος εκδράμει εκεί...", στην έννοια: πραγματοποιεί τώρα εκδρομή, εκδράμει δεν υπάρχει, το είπαμε και άλλες φορές. Ειπέ το με περίφραση: Όποιος πραγματοποιεί εκδρομή εκεί. Ταιριάζει, αν γίνει αναφορικοϋποθετική πρόταση: όποιος αν εκδράμει.

Στην περιγραφή εκδρομής εκπαιδευτικών Καστοριάς στην Αχρίδα, η γνωστή μας φίλη - συνάδελφος κ. Σόνια Ευθυμιάδου - Παπασταύρου, αναφέρεται σε κάποιους εκδρομείς στην Αχρίδα, που... θέτουν ως σκοπό - προορισμό του ταξιδιού τους εκεί την φθηνή βενζίνη, το φθηνό φαγητό, τη θέα και τίποτε περισσότερο. Φθηνοί, ρηχοί και ελεεινοί αυτού του είδους οι συνέλληνες, χωρίς διάθεση να θελήσουν να αποκομίσουν κάτι από τους εκεί ελληνικούς ατίμητους θησαυρούς τέχνης και γραμμάτων σε εκκλησιές και μοναστήρια της Ορθοδοξίας. Αυτοί εφαρμόζουν το γνωστό: ψυχή, φάγε, πίε, ευφραίνου, και το παλαιό των Λατίνων: carpe diem = απόλαυσε την ημέρα σου, τον χρόνο που έχεις τώρα μπροστά σου.

2/10/2014, τοπικός τύπος. Επιμένουν στην απληστία, άσχετα που γεύθηκαν εξουσία πλασματική. Όχι καλή σύνταξη. Το ορθόν: ...ασχέτως αν γεύθηκαν, ασχέτως του ότι γεύθηκαν... Στην ίδια εφημερίδα: ... που άρπαξαν δυσθεόρατα ποσά. το ορθόν: τα δυσθεώρητα ποσά (δυσ- + θεωρώ). Δυσθεώρητος = αυτός που δύσκολα μπορεί κανείς να ιδεί. Στην ίδια εφημερίδα: Οι δημοσιογράφοι δεν δαχτυλοδείχνουν(!). Νόθη σύνθεση ρήματος, αυθαίρετη. Το ορθόν: Δεν δακτυλοδεικτούν (δακτυλοδεικτώ, ο δακτυλοδεικτούμενος).

28/11/2014 Σε προηγούμενη στήλη υποσχέθηκα να παραθέσω παραδείγματα προτάσεων με ρήματα όπως: βούλωσε ο σωλήνας αλλά και βούλωσε το στόμα σου, δηλαδή ενεργητική και παθητική σημασία του ρήματος, αναλόγως με τη σύνταξή του. Προβαίνω λοιπόν στην παράθεση προτάσεων με ρήματα του είδους αυτού:

• εφημερίδα, 3/11/2014 Πάμε στο κόμμα. Εκεί το πράγμα μπλέκει. Η σημασία του ρήματος εδώ: η υπόθεση εμπλέκεται, περιπλέκεται (παθητική σημασία). Σε άλλη περίπτωση: Αυτός μπλέκει τον βουλευτή, δηλαδή τον εμπλέκει(ενεργητική σημασία).

• Άλλο ρήμα: Ρημάζει ο τόπος. Σημαίνει ερημώνεται, καθίσταται, καταντάει έρημος. Σε άλλη περίπτωση: Οι κομιτατζήδες ρήμαξαν τα χωριά, δηλαδή τα κατέστρεψαν, τα κατέστησαν έρημα.

• Πληθαίνω (από το αρχαιοπρεπές πληθύνω). Καθημερινά πληθαίνουν τα εγκλήματα βίας, δηλαδή αυξάνονται. Ο επιχειρηματίας πληθαίνει τα πλούτη του (τα αυξάνει, τα πολλαπλασιάζει).

• Μεγάλωσε η Κατερίνα, δηλαδή ενηλικιώθηκε, κατέστη μεγάλη σε ηλικία. Τον Κώστα εγώ τον μεγάλωσα δηλαδή τον ανέθρεψα, ώστε έγινε μεγάλος στην ηλικία.

• Ξεμπλοκάρω. (αχώριστο μόριο ξε- + μπλοκάρω, πρβλ ιταλικό bloccare και το λαικό μπλόκο = αποκλεισμός, περικύκλωση, ιταλικό blocco). H μια λοιπόν σημασία του ξεμπλοκάρω είναι: ελευθερώνω την διέξοδο, αποδεσμεύω, ελευθερώνω από εμπλοκή. π.χ. Κώστα, μπορείς να ξεμπλοκάρεις τη μηχανή; Άλλη χρήση: Η κλειδαριά έτσι ξεμπλοκάρει, δηλαδή απελευθερώνεται, απεμπλέκεται.

• Η αλήθεια πονάει, δηλαδή προκαλεί πόνο, δυσφορία. Αλλά και το πόδι πονάει, δηλαδή υφίσταται πόνο, υποφέρει.

• Η λίμνη ή ο ποταμός πλημμυρίζει (υψώνεται, ανεβαίνει η στάθμη του, δηλαδή έχει παθητική σημασία). Πλημμύρισε η πόλη, το υπόγειο πλημμύρισε, δηλαδή κατεκλύσθη από τη δυνατή βροχή. Η πλημμύρα: μετά την κλασική εποχή ήταν η πλήμμυρα και το ρήμα πλημμυρώ. Το α' συνθετικό της λέξεως πλη- από το πίμπλημι = γεμίζω (η πλησμονή). Ως μεταβατικό το πλημμυρίζω: Πλημμύρισαν την Αθήνα με πλαστά χαρτονομίσματα. (την γέμισαν).

• Αβγατίζω. Δήλωση βουλευτού: Θα αβγατίσουμε = θα πολλαπλασιασθούμε! Ως ενεργητικό - μεταβατικό όμως; π.χ. στο στοίχημα: Τα αβγατίζουμε; Δηλαδή: Αυξάνουμε τα ποσά; Ετυμολογία της λέξεως: Αν είμαι βέβαιος, από το μεταγενέστερο: εγβατός, εκβατός (ρήμα εκβαίνω = φθάνω στο τέρμα, αυξάνω, εξελίσσομαι). Το εγβα- έγινε αγβα- με αναγραμματισμό και προληπτική ομοίωση: αβγατίζω.

• Χαλάρωσε αργότερα ο υπουργός = κατέστη χαλαρός, ηρέμησε. Αλλά: Ο Γιάννης χαλάρωσε τη ζώνη του. Εδώ τώρα το ρήμα χαλαρώνω είναι μεταβατικό: κατέστησε τη ζώνη του χαλαρή.

Ο Γλωσσαμύντωρ

Λάζαρος Νικηφορίδης

Δημοσιεύθηκε στην ΟΔΟ στις 4 Δεκεμβρίου 2014, αρ. φύλλου 767