Μετεωρολόγοι του παλιού καιρού

Δημοτικό Σχολείο Μαυροχωρίου

Στη Μελέτη Περιβάλλοντος ήμασταν, στο μάθημα «Τι είναι ο καιρός», όταν ακούσαμε τη συμμαθήτριά μας τη Φλώρα να μας αραδιάζει σημάδια που είχαν οι παλιότεροι για να καταλαβαίνουν τον καιρό που θ’ ακολουθούσε. Μας έκανε μεγάλη εντύπωση που ένα παιδί του 2002 άκουγε ακόμη σημάδια του καιρού, μας έκανε μεγαλύτερη εντύπωση που τα τύπωνε στο νου του.

Έτσι αποφασίσαμε αμέσως να κάνουμε μια απόπειρα καταγραφής και άλλων προγνωστικών, για να γνωρίσουμε τον τρόπο σκέψης των παλιών (αφού απ’ αυτούς προερχόμαστε κι είναι σημαντικό να δούμε πώς σκέφτονταν), να γνωρίσουμε ένα από τα σπουδαιότερα όπλα τους για ν’ αντιμετωπίζουν το άγνωστο, την παρατηρητικότητά τους (σήμερα όλα είναι πιο έτοιμα, μοιάζει να μη χρειάζεται να παρατηρούμε), να σώσουμε αυτές τις μικρές σοφίες.

Σας φανερώνουμε, λοιπόν, πως αυτά τα σημάδια που καταγράψαμε έγιναν η αφορμή να διαπιστώσουμε ότι υπήρχαν κάποιοι συγχωριανοί μας, όπου και μας παρέπεμπαν πολλοί και, άρα, θεωρούνταν ειδικοί στο θέμα. Αυτοί οι ειδικοί, λοιπόν, και όλοι οι άλλοι, καθώς και οι ίδιοι οι σπιτικοί μας αποτέλεσαν τις πηγές αυτής της δουλειάς μας, που, για να λάβει την τελική της μορφή, χρειάστηκε να δουλέψουμε όλοι εμείς που αποτελούμε την Δ’ τάξη του Δημοτικού Σχολείου Μαυροχωρίου και είμαστε οι:

Παναγιώτης Γουλιωτίδης, Ελένη Ισμαΐλη, Μπάμπης Κακλαμάνος, Μαρκέλλα Κωστοπούλου, Αντρέας Μιράκης, Τάσος Μπασδάρας, Έφη Μπουρλή, Νίκος Νικολαΐδης, Μαρία Ντάση, Φλώρα Παρτσάνη, Χριστίνα Τσαδήλα.
Α, ναι! Κι ο συντονιστής μας, η δασκάλα μας κ. Σόνια Ευθυμιάδου.

-Όταν κυλιέται ανάποδα η γάτα, βρέχει.
Φλώρα, από τη γιαγιά της.

-Όταν έχει αστέρια ο ουρανός τη νύχτα, την άλλη μέρα θα ‘χει ήλιο.
Μαρκέλλα, από τη μαμά της.

-Την άνοιξη μερικές φορές ο ήλιος είναι πάρα πολύ καυτός, τόσο ώστε να μην αντέχουμε πολλή ώρα κάτω απ’ αυτόν. Αυτό είναι σημάδι βροχής.
Μαρία κι Ελένη, από την κ. Αφροδίτη Κυριακίδου.

-Αν οι γκάρβανοι (κάργες) φωνάζουν κρα κρα, θα χιονίσει.
Έφη, από τον μπαμπά της.

-Όρθιο το φεγγάρι, ξάπλα ο καραβοκύρης (φυσάει αέρας). Όταν είναι πλαγιαστό το φεγγάρι, βρέχει σίγουρα. 
Από τον κ. Δημοσθένη Δόλλα.

-Όταν το φεγγάρι έχει μικρό αλωνάκι, την άλλη μέρα γύρω γύρω βρέχει. Όταν έχει μεγάλο αλωνάκι, σε τρεις μέρες βρέχει γύρω γύρω. 
Χριστίνα, από τον κ. Βασίλη Μηλούση.

-Όταν οι πελεκάνοι βγαίνουν από τη λίμνη και κάνουνε σχηματισμό στον αέρα, ο καιρός θα χαλάσει.
Φλώρα, από τη γιαγιά της.

-Καθώς έβοσκαν πολλά άλογα μαζί, όταν συγκεντρώνονταν στο ψηλότερο σημείο και ένωναν τα κεφάλια τους, τα οποία σχημάτιζαν έναν κύκλο, τότε οι Μαυροβινοί περίμεναν να ξεσπάσει δυνατή βροχή ή και καταιγίδα. 
Από τον κ. Χρυσόστομο Παπασταύρο.

-Όταν το φεγγάρι είναι κοκκινωπό, την επόμενη μέρα φυσάει.
Μαρκέλλα, από τη μαμά της.

-Όταν λαλούν οι πετεινοί το μεσημέρι, αλλάζει ο καιρός.
Από την κ. Φιλαρέτη Δόλλα.

-Όταν ο κόρακας φωνάζει, θα χαλάσει ο καιρός. 
Φλώρα, από τη μαμά της.

-Όταν τα σύννεφα είναι γκρίζα και είναι χαμηλά, θα βρέξει. 
Χριστίνα, από τη μαμά της.

-Όταν τα σύννεφα είναι ροζ το απόγευμα, σημαίνει ότι θα βρέξει.
Μαρία, από την κ. Αφροδίτη Κυριακίδου.

-Όταν ακούγονται οι φωνές των βατράχων, θα χιονίσει.
Αντρέας, από τον μπαμπά του.

-Το καλοκαίρι, όταν στο Βίτσι στην κορυφή κάθεται ένα σύννεφο σαν καπέλο, τότε έρχεται βροχή. Όταν το σύννεφο κατεβαίνει στην πλαγιά, τότε φυσάει βοριάς. 
Από τον κ. Δημοσθένη Δόλλα.

Τοπική παροιμία για τον καιρό:
-Τον Αϊ-Νικόλα και την Αγια-Βαρβάρα, όπου και να ‘σαι, στο σπίτι σου να ‘σαι. Αν έχεις ένα κάρο ξύλα κι ένα φορτιό αλεύρι, είσαι ο πιο πλούσιος.
Ελένη και Μαρία, από τον κ. Νικόλαο Λιάπη.

-Στα μέσα του χειμώνα, μια ζεστή βραδιά μπορεί να είναι σημάδι χιονιού.
Ελένη, από την κ. Α. Κυριακίδου.

-Όταν φυσάει νοτιάς, φέρνει βροχές. Όταν φυσάει βοριάς, φέρνει ξηρασία. 
Χριστίνα και Μαρία, από τον κ. Γιώργο Λιάπη.

-Το καλοκαίρι, αν αστράφτει κατά τον Νότο, αν δηλ. κάνει λάμψεις προς τον Νότο, την άλλη μέρα περίμενε τη βροχή.
Από τον κ. Δ. Δόλλα.

-Όταν τα σύννεφα είναι κατακόκκινα το ηλιοβασίλεμα, την άλλη μέρα φυσάει αέρας. 
Χριστίνα, από τη μαμά της.

-Όταν τα σύννεφα στον ουρανό είναι ψιλά ψιλά σαν κυματάκια, βρέχει.
Από την κ. Εριφίλη Θωμαΐδη.

-Όταν τα σπουργίτια το χειμώνα ψάχνουν ομαδικά τροφή στο έδαφος, θα χιονίσει. 
Έφη, από τον μπαμπά της.

-Τα φθινοπωρινά βράδια, όταν έχει ξαστεριά, την άλλη μέρα όλα είναι σκεπασμένα με πάχνη. 
Ελένη, από την κ. Α. Κυριακίδου.

-Όταν η γάτα γλείφεται προς τον Νότο, την άλλη μέρα θα βρέξει.
Φλώρα, από τη γιαγιά της.

-Όταν ο ήλιος είναι καυτός, βρέχει και μπορεί να ρίξει και χαλάζι.
Χριστίνα, από την κ. Τάνα Καραΐσκου.

-Όταν το φεγγάρι είναι ανάσκελα, την άλλη μέρα θα βρέξει.
Έφη, από τη γιαγιά της.

-Όταν οι μύγες τσιμπάνε πολύ, θα βρέξει. 
Τάσος, από την κυρία του.

-Όταν τα πουλιά πετάνε χαμηλά, θα βρέξει. 
Μπάμπης, από κάποιο βιβλίο.

-Όταν η βροχή πέφτει ίσια, κρατάει περισσότερη ώρα. Όταν πέφτει λοξά, κρατάει συνήθως μερικά λεπτά. 
Μαρία, από την κ. Α. Κυριακίδου.

-Είδες δόξα (ουράνιο τόξο) το πρωί, πιάσε λιμάνι αποβραδίς. Έρχεται μπουράνι (μπουρίνι, ξαφνική μπόρα). Είδες δόξα αποβραδίς, σήκωσε πλώρη το πρωί. 
Από τον κ. Δ. Δόλλα.

-Αν τα σύννεφα είναι πορτοκαλί, την επόμενη μέρα φυσάει. 
Έφη, από τη γιαγιά της.

-Όταν φυσάει Κλεισούρας (ανατολικός άνεμος), περίμενε χιόνι (όχι πολύ) και κρύο. Αν στη συνέχεια πιάσει νοτιάς, πέφτει χιόνι πολύ (60-70 πόντους). 
Από τον κ. Δ. Δόλλα.

-Άμα το φεγγάρι φαίνεται χλομό, την επόμενη μέρα έχει συννεφιά. 
Μαρκέλλα, από τον μπαμπά της.

-Ό,τι καιρό κάνει στις 4 μετά τα μεσάνυχτα, τέτοιον καιρό θα ‘χει όλη την ημέρα. 
Ελένη και Μαρία, από τον κ. Ν. Λιάπη.

-Όταν βγαίνουν τα βατράχια από τις φωλιές τους και πάνε στα πιο ψηλά και τα πιο ξερά μέρη, τότε θα βρέξει. 
Από τον κ. Χρ. Παπασταύρο.

-Όταν ο ήλιος έχει αλώνι κόκκινο, έρχεται αέρας.
Χριστίνα, από τον κ. Β. Μηλούση.

-Το πρωί, όταν φωνάζει λυπητερά η κουκουβάγια, την άλλη μέρα βρέχει.
Χριστίνα, Ελένη, Μαρία, Έφη-από τον κ. Β. Μηλούση.

-Όταν φυσάει νοτιάς, αυτό είναι σημάδι βροχής. 
Μαρία, από τον κ. Γ. Λιάπη.

-Ήλιου κύκλοι άνεμοι, του φεγγαριού κύκλοι βρεχάμενοι. 
Από τον κ. Δ. Δόλλα.

-Όταν είναι καλοκαίρι κι έχει θολούρα το φεγγάρι, κάνει καύσωνα. 
Χριστίνα, Έφη, Μαρία, Ελένη-από τον κ. Β. Μηλούση.

Σημάδι των ψαράδων:
-Είδες τα ψάρια ν’ ανασοφίζονται (ν’ ανακατεύονται) και πιάνεις τριπλάσια ή πενταπλάσια ψάρια απ’ όσα πιάνεις συνήθως, σε τρεις μέρες ο καιρός χαλάει. 
Ελένη και Μαρία, από τον κ. Ν. Λιάπη.

-Όταν τα σκυλιά είναι γυρισμένα με την κοιλιά προς τα πάνω, θα βρέξει.
Έφη, από την κ. Τ. Καραΐσκου.

-Όταν τα ζώα είναι ανήσυχα και θέλουν να μπουν μες στο στάβλο, αυτό είναι σημάδι κακοκαιρίας.
Μαρία και Ελένη, από τον κ. Ν. Λιάπη.

-Όταν έχει αντάρες (ομίχλες) στα βουνά γύρω γύρω, βρέχει.
Χριστίνα, Έφη, Μαρία, Ελένη-από τον κ. Β. Μηλούση.

-Όταν το φεγγάρι είναι στρόγγυλο και γύρω γύρω είναι θολό, θα βρέξει και θα έχει αέρα. 
Έφη, από την κ. Τ. Καραΐσκου.

-Όταν τα κοράκια κοιτάνε με γυρισμένη την πλάτη, τότε θα έρθει από εκεί βροχή. 
Μαρία και Ελένη, από τον κ. Ν. Λιάπη.

-Όταν τα σύννεφα είναι γκρίζα και φυσάει, αυτό είναι σημάδι βροχής.
Μαρία, από τη μαμά της.

-Όταν φωνάζει δυνατά η κουκουβάγια, σε μια δυο μέρες θα βρέξει οπωσδήποτε. 
Μαρία και Ελένη, από τον κ. Ν. Λιάπη.

-Όταν βγαίνει δόξα (ουράνιο τόξο) το πρωί, έρχεται αέρας.
Χριστίνα, Έφη, Μαρία, Ελένη-από τον κ. Β. Μηλούση.

-Όταν σ’ εμάς τους μεγάλους πονάνε τα πόδια μας, αυτό είναι σημάδι ότι θα χαλάσει ο καιρός. 
Μαρία, από τη μαμά της.

Κάλεσμα χιονιού:
-Τον Αη-Μηνά σε μήνυσα, τον Αη-Φίλιππα μ’ ήρθες.
Μαρία, Ελένη-από τον κ. Ν. Λιάπη.

Τα μερομήνια
-Παλιά, όταν είχαμε το παλιό ημερολόγιο, ξεκινούσαν την 1η Αυγούστου και τέλειωναν στις 14 Αυγούστου. Τώρα με το καινούριο ημερολόγιο, αρχίζουν στις 14 και τελειώνουν στις 26 Αυγούστου. Ο καιρός της καθεμιάς από αυτές τις μέρες δείχνει τι καιρό θα κάνει στη διάρκεια κάθε μήνα του χρόνου.
Π.χ.: Παρακολουθούμε τον καιρό στις 14 Αυγούστου (από πού έρχεται το σύννεφο, από πού φυσάει,…) και καταλαβαίνουμε πώς θα είναι ο καιρός το μήνα Σεπτέμβριο. Ο καιρός του Δεκαπενταύγουστου δείχνει τον καιρό που θα κάνει τον Οκτώβριο κ.λ.π.
 Από τον κ. Δημοσθένη Δόλλα.

ΥΓ: Αν και έχουν περάσει κάποια χρόνια από το 2002-2003 όπου έγινε η εργασία αυτή, που στη χειρόγραφη μορφή της εικονογραφήθηκε έξοχα από τα ίδια τα παιδιά και μολονότι η επιστήμη της Μετεωρολογίας είναι πέρα για πέρα σεβαστή, τη δημοσιεύουμε για τους λόγους που αναφέρονται στην εισαγωγή της, επειδή έχει διασώσει στοιχεία της τοπικής μας Παράδοσης (δεν έχω υπόψη μου άλλη έρευνα με το θέμα αυτό στην περιοχή Καστοριάς), αλλά και για την πρωτοτυπία του θέματός της. Κατά τη γνώμη μου, όμως, θα άξιζε να δημοσιευτεί και μόνο για να μάθουμε εμείς οι σημερινοί κάτοικοι της Καστοριάς πως οι παλιοί Καστοριανοί «δόξα» έλεγαν το ουράνιο τόξο, δεν είναι υπέροχο;

Αλλά υπάρχει και κάτι ακόμα, πολύ ενδιαφέρον. Θα το ανακαλύψετε μόνοι σας στο παρακάτω δημοσίευμα μετά το φοβερό τσουνάμι της Ινδονησίας, στις 8 Ιανουαρίου του 2005:

Ιθαγενείς:
Τους έσωσαν τα σημάδια της φύσης
«Ο κόσμος μου είναι στο δάσος. Ο κόσμος σας είναι απ’ έξω. Δεν μας αρέσουν οι άνθρωποι που έρχονται απ’ έξω». Ο Ασου και οι σύντροφοί του υποχρεώθηκαν να εγκαταλείψουν το δάσος τους στη νήσο Ανταμαρ την 26η Δεκεμβρίου για να σωθούν από το σεισμό και τα κύματα που σκόρπιζαν το θάνατο και την καταστροφή. Και σήμερα έχει την ανάγκη των ξένων που δεν συμπαθεί για να κρατηθεί στη ζωή. Έχει ανάγκη «κάμα» (πόσιμο νερό).
Μέλος της φυλής Τζαράβα, μιας από τις αρχαιότερες και πιο πρωτόγονες στην Ινδονησία, είναι ένα από τα 250 μέλη της φυλής που επέζησαν. Μέχρι το 1996 δεν είχαν καμία επαφή με τους υπόλοιπους κατοίκους της χώρας. Οι πρόγονοί του, σύμφωνα με τα αποτελέσματα εξετάσεων DNAπροήλθαν από την Αφρική πριν από περίπου 7.000 χρόνια.
Παρατηρώντας τις κινήσεις του ανέμου και των πουλιών εικάζεται πως ο Ασου και οι σύντροφοί του αντιλήφθηκαν τον επερχόμενο κίνδυνο και έτρεξαν να γλιτώσουν. Δεν τους αρέσει να τους πετούν τα τρόφιμα «σα να είμαστε ζώα». Και δεν θέλουν να τους φωτογραφίζουν. «Αρρωσταίνουμε». 

Αφιερώνεται εξαιρετικά στον κ. Θεόδωρο Μαυροβίτη στην Αθήνα, που, με λαχτάρα παιδιού, ανακαλύπτει την αγαπημένη του πατρίδα Καστοριά και της συμπαραστέκεται με κάθε τρόπο. Και στον Νίκο Νάτσινα στη Θεσσαλονίκη, που ξέρω πως ενδιαφέρεται πολύ για τα σημάδια του καιρού.

Δημοσιεύθηκε στην ΟΔΟ στις 25 Σεπτεμβρίου και  2 Οκτωβρίου 2014, 
αρ. φύλλων  757 & 758 αντίστοιχα.