ΘΡΑΣΥΒΟΥΛΟΥ ΟΡ. ΠΑΠΑΣΤΡΑΤΗ: Οθωμανικά διοικητήρια στον ελλαδικό χώρο

ΒΙΒΛΙΟ
ΠΑΝΟΥ ΤΣΟΛΑΚΗ
Οθωμανικά διοικητήρια στον ελλαδικό χώρο. 1850-1912
Εκδόσεις University Studio Press, ISBN: 960-12-1670-7, Θεσσαλονίκη 2008

Η κληρονομιά της Οθωμανικής παρουσίας στο σημερινό ελλαδικό χώρο είναι μεγάλη, αλλά κατά βάση αγνοημένη. Σε πρώτο επίπεδο υπάρχουν τα τεμένη, που στην πλειοψηφία τους βρίσκονται σε κακή κατάσταση – αφού τόσο οι αρχές, όσο και η κοινωνία δεν έμαθαν να τα αποδέχονται ως κομμάτι του παρελθόντος και της ιστορίας μας, αλλά ως σύμβολο του «άλλου». Έτσι μόλις τα πρόσφατα χρόνια κάποια από αυτά επισκευάζονται και αναδεικνύονται. Σε ένα δεύτερο επίπεδο ανήκουν τα σχολεία, τα λουτρά και εν γένει τα ευαγή ιδρύματα, κάποια από τα οποία εξακολουθούν να έχουν λειτουργική χρήση – και κατ’ ανάγκην τότε επαρκή συντήρηση. Σε ένα τρίτο επίπεδο βρίσκονται τα δημόσια κτίρια διοικητικού χαρακτήρα, που συχνά προσπερνάμε αγνοώντας την ιστορία τους. στην κατηγορία αυτή συγκαταλέγονται στρατώνες, τελωνεία, δικαστικά μέγαρα και τέλος τα Οθωμανικά Διοικητήρια. Με την τελευταία αυτή κατηγορία ασχολήθηκε ο καθηγητής του Α.Π.Θ. Πάνος Τσολάκης.

Ο Τσολάκης προβαίνει σε μια καταγραφή της Οθωμανικής αυτής κληρονομιάς, συγκεντρώνοντας σε ένα χρηστικό και λειτουργικό τόμο τα Διοικητήρια της σημερινής Ελλάδας, σωζόμενα και εξαφανισμένα. Το βιβλίο είναι χωρισμένο σε κεφάλαια, ένα για κάθε Διοικητήριο, όπου παρουσιάζεται το ιστορικό του συνοδευόμενο από πλούσιο οπτικό υλικό με φωτογραφίες, σύγχρονες και αρχειακές, καθώς και αρχιτεκτονικά σχέδια και χάρτες. Εντυπωσιακή διαπίστωση που συνάμα πρέπει να μας προβληματίζει, είναι ότι μεγάλος αριθμός των σωζόμενων Διοικητηρίων, από τα ευρισκόμενα στις απελευθερωμένες τον 20ο αιώνα περιοχές, εξακολουθούν να χρησιμοποιούνται για τον ίδιο σκοπό για τον οποίο χτίστηκαν, με πρώτο ανάμεσά τους το Διοικητήριο της Θεσσαλονίκης. Το βιβλίο του Τσολάκη αποτελεί μελέτη συστηματικής και τεκμηριωμένης έρευνας και θα άξιζε να έχει συνέχεια με τα υπόλοιπα τμήματα της Οθωμανικής κληρονομιάς.

Όσον αφορά στην Καστοριά, ο Τσολάκης σημειώνει πως στα 1853 η πόλη υποβαθμίστηκε διοικητικά και η έδρα του σαντζακίου –αντιστοίχου σημερινού νομού– μεταφέρθηκε στη Κορυτσά. Εντούτοις στα 1910 με ενέργειες του καϊμακάμη - έπαρχου - της Καστοριάς Ραμίζ Εφέντη, άρχισε να χτίζεται το Διοικητήριο της στη θέση κατεδαφισμένης πύλης των τειχών, στα όρια περίπου της σημερινής πλατείας Δαβάκη. Μετά την απελευθέρωση της πόλης το έργο εγκαταλείφθηκε. Στα 1924 με ενέργειες του βουλευτή Βαλαλά επιχειρήθηκε η ανεύρεση πόρων με στόχο την αποπεράτωσή του και τη λειτουργία του ως Δημαρχείου, που όμως στάθηκαν ατελέσφορες και στα 1935 το κτίσμα κατεδαφίστηκε για να διανοιχτεί η πλατεία.

Δε μπορώ βέβαια να ταυτίσω τα ιστορικά γεγονότα εκείνης της περιόδου με τα σημερινά, μπορώ όμως να τα παραλληλίσω και να κάνω ανάλογους συνειρμούς σχετιζόμενους με την αβελτηρία ως προς την κατακύρωση στην πόλη κορυφαίων ιδρυμάτων, διαπιστώνοντας πως πολιτικές ανακολουθίες και φαγωμάρα συντελούν αναπόφευκτα στην απώλεια σημαντικών έργων που θα έδιναν ζωή σε μια πολιτεία… Και βεβαίως – για να γίνω σαφέστερος ως προς τα σημερινά τεκταινόμενα - δεν έχω καμία αμφιβολία ότι με διαφορετική νοοτροπία και διαφορετικούς ανθρώπους – τόσο ως ταγούς, όσο και ως πολίτες – στην Καστοριά θα λειτουργούσε σήμερα πλήρες Πανεπιστήμιο διεθνούς εμβέλειας με πληθώρα σχολών και τμημάτων.

Δημοσιεύθηκε στην ΟΔΟ στις 9.7.2009