Στην Καστοριά έζησα κάποιο διάστημα στη διάρκεια της κατοχής (μαύρες ημέρες), μαθητές με τον αδελφό μου στις πρώτες τάξεις του γυμνασίου, στο ωραίο του κτήριο! Το 1945 μετακομίσαμε οικογενειακώς από την Κορησό σ’ αυτήν. Ενώ τμηματικά αρχίσαμε να ερχόμαστε στη Θεσσαλονίκη. Στα μέσα του 1947 εγώ, το 1949 ο Κοσμάς και μετά η μητέρα μας. Τον πατέρα μας τον…«μετέφεραν» άλλοι εδώ.
Ξαναγύρισα στην Καστοριά το 1951 όντας υπάλληλος στην Εθνική Τράπεζα, οπότε πάλι έζησα κάποια χρόνια εκεί. Και στη Θεσσαλονίκη γνωρίζομαι, σχεδόν, με όλους τους Καστοριανούς της μεγάλης παροικίας εδώ, και με πολλούς είμαι πολύ φίλος. Όπως είμαι φίλος και με πολλούς από την περιοχή του νομού μας της Καστοριάς (Άργος, Νεστόριο, Βογατσικό κ.λ.π., κ.λ.π.). Έτσι μακριά από τον νομό νοιώθω… καθαρόαιμος Καστοριανός και αληθινά προκαλούμαι, όταν έχω γύρω μου στο γραφείο ένα σωρό βιβλία που γράφουν για τις ομορφιές της.
Έχοντας κάποια διάθεση για γράψιμο, που στερήθηκα στην δημιουργική περίοδο της ζωής μου (βρέθηκα σ’ ένα πολύ πεζό επάγγελμα), πιάνω το μολύβι και γράφω γι’ αυτούς που…γράφουν (βέβαια διέξοδο σ’ αυτό μου δίδει και η ευθύνη κυκλοφορίας «των Κορησώτικων στη Θεσσαλονίκη»). Βλέποντας μπροστά μου, πέρα από το «Μια Καστοριά σαν ζωγραφιά» του Δ. Ιωαννίδη, το «Ο Αντιστασιακός Αγώνας των Καστοριανών 1941-1944» του Πάνου Κρίκη, ένα θαυμάσιο λεύκωμα αναφορά στον μεγάλο ζωγράφο, δικηγόρο, και σπουδαίο γενικά, άνθρωπο, Βασίλη Παπαντίνα, με πρωτοβουλία και επιμέλεια του…παθιασμένου ερευνητή και γιατρού Γιώργου Γκολομπία, με χορηγία του Νομάρχη Κων/νου Λιάντση, και ένα ημερολόγιο (συλλεκτικό) εξαιρετικό, με φωτογραφίες του αποκαλυφθέντα σπουδαίου καστοριανού καλλιτέχνη φωτογράφου, Παπάζογλου, από ποιον άλλο, από τον Γιώργο Γκολομπία, και πρωτοβουλία του δυναμικού παλαιού συλλόγου Καστοριάς «Ομόνοια», κοιτάζοντας λοιπόν τις «Σελίδες Μνήμης» του καθηγητή Πάνου Τσολάκη, από το προσωπικό ημερολόγιο του πατέρα του, σε δεύτερη έκδοση, δεν ήταν δυνατόν να…. συγκρατηθώ!
Ας δούμε λοιπόν τις «Σελίδες Μνήμης» του Πάνου Τσολάκη.
Να αρχίσω από τον συγγραφέα του, που διηγείται τα περιστατικά (περιπετειώδη θα έλεγα) του πατέρα του Γρηγόρη, σε πρώτο πρόσωπο, σαν να τα έχει γράψει και να τα διηγείται ο ήρωάς τους, δηλαδή ο πατέρας του, και τα καταφέρνει πειστικότατα!
Τον Πάνο Τσολάκη τον έχω ακούσει αρκετές φορές σε διαλέξεις του, συνήθως για θέματα που αφορούν την Καστοριά και την περιοχή της, και είναι δεδομένο, πως καθηλώνει (το ένοιωσα και εγώ) τους ακροατές του. Και όπως περίμενα, και ο γραπτός του λόγος είναι το ίδιο, ίσως πιο πολύ σαγηνευτικός!
Άνοιξα το βιβλίο για να ρίξω μια ματιά… «κατ’ αρχήν» και το άφησα μόνο όταν έφθασα στο…τέλος. Το ίδιο «έπαθε» και η γυναίκα μου Κατερίνα, που δεν είναι Καστοριανή ούτε Κορησώτισσα!
Τόσο πολύ θέλγουν η γλαφυρότητα της γραφής του συγγραφέα, και ο τρόπος αφήγησης, αλλά και τα περιστατικά, που είναι πολλά και ενδιαφέροντα και κατά ένα τρόπο, ανταποκρίνονται στη ζωή ενός μεγάλου μέρους Καστοριανών, σύγχρονων του Γρηγόρη Τσολάκη. Γιατί με την γλαφυρή αφήγηση, ο ήρωάς μας, φέρνει στην επιφάνεια γεγονότα, καταστάσεις, αντιδράσεις, συμπεριφορές, που όλων μας οι γονείς (μεταξύ των τελευταίων και οι συνομήλικοι του γράφοντος, σε ένα βαθμό) έζησαν, αντιμετώπισαν, και επηρεάστηκαν οι κατευθύνσεις τους, άρα και η ζωή τους.
Βέβαια θα πρέπει να γίνει ξεχωριστή αναφορά και να εξαρθεί η συνέπεια και η αυταπάρνηση του ήρωά μας, όσον αφορά τις υποχρεώσεις του προς την πατρίδα. Βγαίνει χωρίς μεγάλα λόγια, πως δεν απέφυγε, ίσα-ίσα που αντιμετώπισε ταλαιπωρίες, και όχι λίγους κινδύνους για την πατρίδα.
Εργαζόμενος βοηθώντας τον πατέρα του γυμνασιόπαιδο, στρατιώτης, εφ. αξιωματικός, αεροπόρος, πολεμιστής το 1940 και στην ταραχώδη περίοδο του εμφυλίου και τέλος συνεπής λειτουργός του καθήκοντος στην υπηρεσία της ελληνικής αεροπορίας μέχρι τον…. «αφοπλισμό» του, και βέβαια ένας άριστος οικογενειάρχης, είναι σε γενικές γραμμές τα στάδια της ζωής του Γρηγόρη Τσολάκη, όπως θα ήταν, περίπου, και άλλων σύγχρονών του Καστοριανών.
Έτσι διαβάζοντας τις «Σελίδες Μνήμης» για ένα γνωστό μας περιβάλλον, αυτό της Καστοριάς, είναι σαν να ακούμε να μας διηγείται τις περιπέτειες του ένας δικός μας άνθρωπος. Ως μη «σπουδαγμένος φιλόλογος» δεν θα ακολουθήσω το τι ορίζουν οι τύποι για την περίπτωση, όπως ο φίλος μου τ. γυμνασιάρχης Νίκος Δασκαλάκης, κάνει. Θα αναφερθώ, με λίγα λόγια φυσικά, στις εικόνες, τόσο, από τις φωτογραφίες, όσο και από το περιεχόμενο, που με οδήγησαν με… καθολικό τρόπο, πίσω στις περιόδους και καταστάσεις, που έζησε ο ήρωας μας, αφού δεν απείχα και ιδιαίτερα από το διάβα του.
Με τον Γρηγόρη Τσολάκη βρεθήκαμε κάποιες φορές στα καφενεία της κάτω αγοράς στην Καστοριά, κύρια του Μίχου, όταν επέστρεψα σαν υπάλληλος της ΕΤΕ, παρακολουθώντας μανιώδεις παίκτες της… πρέφας, όπως ήταν ο Χριστάκης Μιχαήλ, ο Αλέξης Βουΐτσης, ο Γκιάτας και άλλοι επιχειρηματίες της αγοράς, στο διάστημα μεταξύ του πρωινού ωραρίου και του απογευματινού (έτσι ήταν τότε) με πολιτικά (θα ήταν αδειούχος), χωρίς να έχουμε κάποια πλησιέστερα επαφή, αφού εμείς δεν παίζαμε.
Όταν, έγινε λόγος, μου είπαν πως είναι γαμπρός του Τουφεξή και είναι αεροπόρος. Σχημάτισα την γνώμη πως δεν ήταν Καστοριανός, ίσως γιατί μεταξύ του 1947 και του 1951, πολλές ευειδείς καστοριανές δεσποινίδες παντρεύτηκαν στρατιωτικούς! Και παρ’ όλη την καλή φήμη του Πάνου Τσολάκη και τη συνεργασία μου με τον Βασίλη (είναι ο πιο κατατοπισμένος για το θέμα της σπουδαίας μάχης του 1941, στην περιοχή μας, και προσπαθεί να το προωθήσει), χρειάστηκε να διαβάσω τις «Σελίδες Μνήμης» για να πληροφορηθώ πόσο σε… βάθος Καστοριανοί είναι.
Στην συνέχεια η φωτογραφία με τους τελειόφοιτους του γυμνασίου (1937-1938) μου έδωσε την ευκαιρία να ιδώ σε νεαρή ηλικία του Κορησώτες Απόστολο Παπακυριακίδη (δάσκαλο έχει αποβιώσει) και Πέτρο Χρηστίδη (Επίτιμο έφορο, ζει στη Θεσσαλονίκη) και άλλους γνωστούς Καστοριανούς (Δ. Βαλαλά κ.λ.π.), αλλά να ιδώ, νέο σχετικά, και τον καθηγητή Γεωργίου, που εμείς είχαμε καθηγητή πιο ηλικιωμένο, γνωστό για τις ατάκες του: «καλός ο ύπνος το πρωί, δίχως ρούχα τη… Λαμπρή, δίχως ενδεικτικό τον Ιούνη» συμπλήρωνε, το έλεγε για τους καθυστερούντες στην πρωινή προσέλευση στην τάξη. Αλλά είδα και τον καθηγητή Παρλαπάνη πατέρα του Αιμίλιου (μια τάξη πίσω μου), που ήταν γνωστό μεταξύ των μαθητών το όχι καλό τέλος του.
Η φωτογραφία πίνακα, του πολυτάλαντου Χρ. Τζημάκα, του παλαιού κτηρίου του γυμνασίου με αναστατώνει ιδιαίτερα, και «οργίζομαι» κάθε φορά που σκέφτομαι πως δεν υπάρχει, πως κατεδαφίστηκε. Πώς τόλμησαν να εξαφανίσουν ένα κόσμημα μαζί με μεγάλη ιστορία;!
Θα μπορούσα να συγχωρήσω για πολλά… «ανομήματα» τους Καστοριανούς, όχι όμως γι’ αυτό το, κατ’ εμέ, έγκλημα! Γιατί δεν αντέδρασαν; Δεν ήταν πολιτικό θέμα…
Η αναφορά στον πεθερό του και το κάψιμο του οπλοποιείου του, μου έφερε στον νου τον καλό νοικοκύρη Βασίλη Τουφεξή, που στο σπίτι που είχε στο Τσαρσί, κάτω από τα τούβλινα των Μπαϊρακτάρηδων, κατοικήσαμε, όσο ήμασταν οικογενειακώς στην Καστοριά, αφού επιδιόρθωσε τις ζημιές, που είχε από τους ιταλικούς βομβαρδισμούς. Αργότερα, επιδιόρθωσε και τον πάνω όροφο, στον οποίο κατοίκησε η οικογένεια του Παντελή Παπαφιλίππου, από την Λιθιά, γόνοι της οποίας ασχολούνται με τα κοινά στην Καστοριά και στην Κοζάνη. Και θυμάμαι σε μια από τις περιστασιακές συναντήσεις μας, που τόφερε ο λόγος, να μας αποκαλύψει πως αναγκάστηκε να φορέσει γυαλιά, μετά τον σοκ που δέχτηκε, όταν, βράδυ του ανακοίνωναν, πως καίγεται το μαγαζί κάτω στην αγορά…
Είναι σίγουρο πως σε κάθε αναγνώστη και ιδιαίτερα στους καταγόμενους από την περιοχή μας, το περιεχόμενο των «Σελίδων Μνήμης» και οι πολλές αριθμημένες φωτογραφίες τους θα προκαλέσουν πολλά συναισθήματα, αλλά και το σοβαρότερο, ο γλαφυρός, ήπιος, καλοπροαίρετος και χωρίς μνησικακίες τρόπος αφήγησης, δημιουργούν την ψευδαίσθηση πως ξαφνικά βρίσκεσαι σε ένα κρουαζιερόπλοιο, σε ήρεμη θάλασσα, που ο καπετάνιος, (Γρηγόρης Τσολάκης) με τη βοήθεια του Πάνου, σε οδηγούν από λιμάνι σε λιμάνι (σε μερικές ώρες διαβάσματος) σε καταστάσεις περιόδων μερικών δεκαετιών, ιδιαίτερα σημαντικών γεγονότων, που διαμόρφωσαν, όπως έχουν σήμερα τα πολιτικά πράγματα στη χώρα μας, και βέβαια τη ζωή μας.
Τελικά ο Γρηγόρης Τσολάκης με τις πράξεις του (από απλές μέχρι ηρωικές) παρουσιάζεται ως ένας σεμνός ήρωας, όπως ενδεχομένως πολλοί Έλληνες των περιόδων αυτών, όμως με το να φυλάγει τεκμήρια (φωτογραφίες κ.α.) και να μεταφέρει διηγώντας ζωντανά τις πράξεις αυτές μέσα στον χρόνο, αναδείχνεται για μια ακόμη φορά χρήσιμος στην κοινωνία της Καστοριάς και γενικότερα. Δίδει την δυνατότητα στις νέες γενεές να μαθαίνουν σημαντικά γεγονότα για τη χώρα και πιο λεπτομερειακά για την πόλη τους, με ένα γαλήνιο τρόπο σε μια ώρα σχολής.
Αξίζουν επομένως πολλά εύγε στον αείμνηστο Γρηγόρη Τσολάκη για τις προσφορές του, αλλά και στον Πάνο για την παράδοση τους στην δημοσιότητα. Ευτυχείς οι αδελφοί (Πάνος και Βασίλης) Τσολάκη για τον πράγματι αξιόλογο πρόγονο τους. Δοξασμένος και τιμημένος ο γονιός με το ευγενικό μνημόσυνο… διαρκείας που του επιφύλαξαν τα συνετά παιδιά του.
[δημοσιεύθηκε στην ΟΔΟ στις 13.3.2008]
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου
Η ΟΔΟΣ σας ευχαριστεί για την συμμετοχή σας στον διάλογο.Το σχόλιό σας θα αποθηκευτεί προσωρινά και θα είναι ορατό στο ιστολόγιο, μετά την έγκριση της ΟΔΟΥ.